ممیزی ایمنی .دکتر محمدفام

در طول سده های گذشته نیاکان ما در محیطی با ماهیتی طبیعی زندگی می کردند که در آن بقای افراد در گرو کاری بود که می توانستند با دستها و پاهایشان انجام دهند. آنها در طول قرنها ابزارها و وسایل ساده ای ابداع کرده و برای خود پناهگاهی ساختند تا بتوانند به بقای خود ادامه داده و در عین حال استفاده بیشتری از مواهب طبیعی ببرند.

نژاد انسان در طول دوره تکامل خود راهی دراز را پیموده و به دنیایی مملو از فراورده ها و امکانات پا نهاده است که دست آورد فن آوری مدرن امروزی محسوب می شود. علاقه فعلی به علم ایمنی از آنجا ناشی می شود که پیشرفتهای تکنولوژیکی در دوران اخیر گاهاٌ در ظاهر در تناقض با حفظ دارائیهای انسان قرار می گیرد.

یکی از مهمترین پیامدهای ناخواسته در روند توسعه تکنولوژیکی در بروز عدم مطابقت ها و در نتیجه حوادث نمود می یابد. مطالعات تاریخی نشان می دهد که اینگونه حوادث قدمتی برابر با شروع کار در کره خاکی دارد. ولی تنها از چندین دهه اخیر است که بدنبال معرفی انرژیهای جدید و بکارگیری تکنولوژیهای مدرن و در نتیجه گسترش سریع صنایع پیچیده، حوادث شغلی ماهیتی بسیار تهدید آمیز بخود گرفته است..

در سالیان اخیر اثرات سوء توسعه های تکنولوژیکی بحدی بحران آفرین شده است که حتی روند رو به رشد انسان در زمینه فن آوریهای نوین شدیداً زیر سوال رفته است بطوریکه امروزه این سوال بکرات از طرف اندیشمندان مطرح می شود که: ٌآیا ما قربانی فرایند توسعه نشده ایمٌ(Willie Hammer,1993). 

در فلسفه امروزی، ایمنی با رویکردی پیشگیرنده و در قالبی سیستماتیک مورد توجه قرار گرفته و سعی می شود که با استفاده از ابزارهای مختلف کلیه عدم مطابقت ها قبل از بالفعل در آمدن شناسایی و کنترل گردد.

با در نظر داشتن مفاهیم ارائه شده در تعاریف و اصول علمی ایمنی مدرن توجه به دو نکته زیر حائز اهمیت است:

1- توجه به اصل اثر بخشی در اقدامات ایمنی. کلمه اثر بخشی در ساده ترین شکل خود بصورت انجام دادن کارهای درست تعریف می شود. از تعریف فوق بر می آید که اصولاٌ اثربخشی عملیات با تعریف صحسح فعالیت های آتی و در نتیجه شناسایی و تدوین دقیق، واقع نگرانه و منطقی اهداف در ارتباط است. ناگفته پیداست هر سازمان و سیستمی که بطور دقیق و کمی نداند مقصد نهایی اش کجاست نه تنها در انتخاب مسیر ناکام خواهد ماند بلکه ممکن است بنابه دلایل مختلف با انتخاب مسیرهای خطا و اشتباه باعث اتلاف منابع مالی، انسانی و سایر دارئیهای سازمان بگردد.

با توجه به مطالب ذکر شده مبنی بر آگاهی از وضعیت موجود برای تعریف اهداف و همچنین امکان سنجش پیشرفتها نسبت به دوره های قبل و شناسایی نقاط ضعف و قوت و برنامه ریزی اصولی برای اصلاح یا تقویت هر بیشتر آنها و همچنین تاکید بر روی شناسایی و کنترل خطرات در قیاس با حوادث، روشهای متفاوتی وجود دارد که یکی از آنها روش ممیزی ایمنی می باشد.

مفهوم ممیزی

1.   بر اساس تعریف انجمن مهندسین ایمنی آمریکا(ASSE) ممیزی ایمنی، یک ارزیابی دقیق، دوره ای و سیستماتیک از یک سیستم است که از طریق آن می توان بطور کمی وضعیت ایمنی محیط را برآورد کرده و از آن بعنوان محملی برای برنامه ریزیهای بعدی و سنجش پیشرفتهای حاصله و نقاط ضعف احتمالی استفاده کرد. 

انواع ممیزیها

ممیزی های ایمنی را می توان از دیدگاههای مختلف طبقه بندی نمود. در بخش زیر نمونه ای از این طبقه بندیها ارائه شده است:

-         ممیزی جامع

-         ممیزی محدود

-         ممیزی رسمی

-         ممیزی غیرسمی

-         ممیزی داخلی

-         ممیزی خارجی

بایستی خاطر نشان کرد که یک ممیزی ایمنی زمانی جامع و کامل محسوب خواهد شد که بتواند کلیه موارد مرتبط با ایمنی را مورد کنکاش قرار دهد. موارد زیر نمونه ای از این تاکیدات است:

§        مشخص نمودن نقاط ضعف و قوت برنامه های ایمنی و شدت و ضعف آنها

§        ارزیابی اهداف بلند، میان و کوتاه مدت سازمان از نظر اهمیت دادن آنها به موارد ایمنی و بهداشتی

§        ارزیابی قوانین، مقررات، دستورالعمل ها و ... سازمان در زمینه مسائل مرتبط با ایمنی

§        شناسایی شرایط ناایمن در سازمان

§        سیستم های ثبت، ضبط و آنالیز مستندات

§        روند انتخاب شغل، گردش شغلی، تغییر شغل و ...

عناصر اصلی ممیزی ایمنی

 عناصر اساسی و عمده یک برنامه ممیزی ایمنی را در 5 اصل زیر خلاصه کرد:

·        پیش بینی و شناسایی موقعیت ها و شایط ایجاد کننده خسارات و تلفات

·        ارزیابی توان خسارات خطرات فوق که بنوعی تعیین ریسک خطرات محسوب می شود

·        تعیین روشهای برای حذف یا کاهش خسارات خطرات موجود که می تواند بر اساس کاهش احتمال وقوع، شدت پیامدها و یا هر دو آنها نمود پیدا کند

·        بکارگیری استراتژیهای تعیین شده در سازماندهی که اجرای پیشنهادات ارائه شده در مرحله قبلی را در بر می گیرد

·        پایش و کنترل تغییرات

به روشنی پیداست که عناصر پنجگانه یاد شده از چرخه بهبود مداوم دمینگ مبتنی بر طرحریزی(Plan)، اجراء(Do)، کنترل(Check) و عمل(Act) پیروی می کند(شکل شماره 1) که نتیجه نهایی و دائمی آن می تواند به شکل بهبود و افزایش شاخص های عملکردی سیستم ایمنی ظهور نماید.

شکل شماره 1: چرخه PDCA

اجرای ممیزی ایمنی می تواند مزایای متعددی برای سازمانها بدنبال داشته باشد که تعدادی از مهمترین آنها عبارتند از:

·        تعیین نارسائیها و نواقص موجود در روشهای عملیاتی

·        کاهش هزینه ها و جرایم پرداختی

·        تعیین اولویتهای ایمنی و بهداشتی

·        کمک به مدیریت در تعریف و تعیین اهداف میان مدت و بلند مدت(افزایش اثر بخشی)

·        امکان تخیصص مناسب منابع در دسترس و در نتیجه بهبود کارآیی

·        کمک به افزایش سطح بهره وری

·        ارتقاء سطح ایمنی

·        و ...

همانگونه که اشاره شد طراحی چک لیستها یکی از مراحل بحرانی در ممیزی ایمنی محسوب می شود. برای تعریف و طراحی هر چه بهتر چک لیستها رعایت موارد زیر حائز اهمیت خواهد بود:

1.      بازدید و بازرسی دقیق محیط کار

2.      مصاحبه با تعدادی از کارگران

3.      مصاحبه با مدیران، کارشناسان، متخصصان و غیره

4.      مصاحبه با اعضاء کمیته های ایمنی

5.      بررسی اسناد مرتبط

دستورالعمل اجرای ممیزی

هر چند ممکن است مراحل اجرای ممیزی در سازمانهای مختلف با در نظر داشتن محدودیتها و امکانات متفاوت با تفاوتهای همراه باشد ولی مراحل کلی زیر برای اجرای ممیزی پیشنهاد شده است:

برنامه ریزی قبلی

یکی از مراحل اساسی در اجرای مطالعه آشنایی کامل با محیط مطالعه و فرایندهای کاری آن است. مرحله بعدی برنامه ریزی و سازماندهی برنامه هاست که می تواند به جلوگیری از اتلاف وقت و بی نظمی بیانجامد.

برای افزایش اثربخشی برنامه ممیزی ایمنی، افراد تیم بایستی با موارد زیر آشنا باشند:

·        موارد نیازمند انجام ممیزی

·        جنبه های از هر مورد که نیازمند ارزیابی اند

·        شرایط نیازمند انجام ممیزی

·        تکرر ممیزی

·        افرادی که بایستی ممیزی را انجام دهند.

تعیین اهداف

اهداف ممیزی ایمنی ممکن است یکی از موارد زیر باشد:

-         مراقبت از تبعیت شرکت یا سازمان از قوانین و استانداردهای موجود

-         شناسایی نقاط بحرانی و حساس دارای پتانسیل خطر

-         پی بردن به نواقص موجود در سیستم ایمنی سازمان

-         ارائه راههای پیشگیری از وقوع حوادث

اولویت بندی اقدامات

در اولویت بندی اقدامات منابع مورد نیاز برای انجام ممیزی ایمنی شناسایی شده و شیوه استفاده از آنها تعیین می شود. در این مرحله همچنین پیش بینی های لازم برای انتقال یا تقسیم مسئولیت ها صورت می پذیرد. 

بر آورد هزینه ها

مرحله سوم در جریان برنامه ریزی برآورد هزینه های اجرای ممیزی ایمنی است. بخشی از اقدامات هزینه بر ممیزی ایمنی می تواند شامل موارد زیر باشد:

1.      استخدام اعضاء تیم

2.      خرید تجهیزات لازم برای مطالعه

3.      هزینه انجام اقدامات اصلاحی

4.      و عیره

تعیین وسایل و تجهیزات مورد نیاز:

تجهیزات مورد استفاده برای انجام ممیزی می تواند شامل موارد زیر باشد:

-         فرمهای ارزیابی

-         چک لیست های اختصاصی

-         صدا سنج

-         لوکس متر

-         تجهیزات قرائت مستقیم اندازه گیری آلاینده ها

-         دستگاههای نمونه برداری

-         تجهیزات اندازه گیری شرایط جوی

-         و ...

متد اجرای ممیزی

1.      انتخاب مجری مطالعه

2.      تعیین سازمان یا سیستم مورد مطالعه

3.      انتخاب تیم کارشناسی

4.      تعیین اهداف مطالعه

5.      اجرا< p>