حذف مواد مخرب لایه ازن‌

کلیک بر روی ادامه مطلب

سهم 25 درصدی هالون‌ها در تخریب لایه ازن در جهان‌

جام جم آنلاین: آیا تا به حال با مواد تشکیل‌دهنده دستگاه‌هایی که برای اطفای حریق استفاده می‌شوند، ‌آشنایی داشته‌اید؟ آتش خاموش‌کن‌ها بستگی به کاربردی که دارند، از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده‌اند ‌که هالون‌ها یکی از این مواد هستند.‌

هالون‌ها یکی از گاز‌های مخرب لایه ازن هستند که در کپسول‌های آتش‌نشانی برای ‌خاموش کردن آتش استفاده می‌شوند.‌ با وجود خواص بسیار مناسب برای خاموش کردن آتش در این گازها، این مواد جزو ‌فهرست مواد تحت کنترل پروتکل مونترال قرار دارد و به دلیل توان تخریب ازن بسیار ‌بالای آنها باید از چرخه مصرف حذف شوند.
‌
بررسی‌ها نشان داده است با این که میزان کل مصرف این مواد در جهان حدود 2 درصد ‌کل مصرف مواد مخرب لایه ازن را تشکیل می‌دهد، اما این گازها موجب تخریب بیش از ‌‌25درصد لایه ازن می‌شوند.‌

‌براساس مفاد پروتکل مونترال، کشورهای عضو موظف به حذف تولید و مصرف مواد ‌مخرب لایه ازن، بنا بر برنامه زمانی ارائه شده در این پروتکل هستند. جمهوری اسلامی ‌ایران نیز که در سال 1369 (1990 میلادی) به عضویت این پروتکل درآمده است و از آن ‌زمان تاکنون فعالیت‌های بسیاری در زمینه حذف مصرف مواد مخرب لایه ازن در صنایع ‌مختلف مصرف‌کننده این مواد ازجمله صنایع تولید تجهیزات سرماساز، تولید اسفنج و ‌صنعت کشاورزی داشته موظف است به دیگر تعهدات این پروتکل عمل کند.‌

بررسی‌ها نشان می‌دهد که هالون‌ها یکی از مواد مخرب لایه ازن است که سلامت کره زمین را ‌تهدید می‌کنند، طبق برنامه زمانبندی پروتکل مونترال به منظور حفاظت از لایه ازن ‌احداث سیستم‌های جدید هالون ممنوع اعلام شده و با متوقف شدن تولید هالون مصرف‌‌کنندگان این ماده موظف به جایگزینی آن با دیگر عوامل خاموش‌کننده آتش سازگار با ‌قوانین و مقررات جاری زیست محیطی شده‌اند. ‌

از این رو کشورهای عضو پروتکل مونترال ملزم به اعمال کنترل در تولید و مصرف و در نهایت ‌حذف مصرف هالون‌ها تا سال 2010 میلادی هستند. بر این اساس پس از اول ژانویه سال ‌‌2010 میلادی تنها هالون‌های بازیافتی می‌توانند مورد مصرف قرار گیرند و این امر فقط ‌تحت نظر نهادهای دولتی و بین‌المللی همچون دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت ‌محیط زیست امکان‌پذیر است.‌

اقدامات انجام شده در ایران ‌

‌در این خصوص، دفتر حفاظت لایه ازن با همکاری آژانس توسعه فرانسه (به صورت همکاری ‌دوجانبه) و با استفاده از تسهیلات صندوق چندجانبه پروتکل مونترال اقدام به اجرای طرح ‌‌ برنامه مدیریت هالون به منظور حذف مصارف غیرضروری هالون در کشور کرده است‌‌. این طرح شامل 3 بخش عمده شامل ایجاد مرکز تبادل اطلاعات،‌ ایجاد بانک فیزیکی ‌هالون و آموزش کمک‌های فنی بوده است که هم‌اکنون در کشور در حال اجراست.‌

بخش ایجاد مرکز تبادل اطلاعات شامل اطلاعات فنی، اقتصادی و دیگر موارد مرتبط با ‌هالون‌هاست که دفتر حفاظت لایه ازن هم‌اکنون در حال جمع‌آوری تمامی اطلاعات ‌مربوط به شرکت‌های تامین‌کننده خدمات و مصرف‌کننده‌های هالون است.‌

بانک فیزیکی هالون نیز به منظور بازیافت، بازگردش هالون‌ها و پوشش مصارف ضروری ‌ایجاد می‌شود.‌

در این بخش مراکز بانک فیزیکی هالون برای جلوگیری از انتشار بی‌مورد هالون در هوا و ‌نیز فراهم آوردن هالون برای شرکت‌ها یا سازمان‌هایی که مصرف هالون در آنها بنا به ‌تشخیص گروه مشاوران هالون ضروری است کاربرد دارد.‌
همچنین این مرکز مسوول دریافت هالون‌ها از استفاده‌کنندگانی هستند که تجهیزات ‌مصرف‌کننده هالون یا اطفای حریق خود را از رده خارج کرده یا تجهیزات فعلی را جایگزین ‌دستگاه‌های بدون مصرف هالون کرده‌اند. ‌

این مرکز هالون‌های بازیافتی را مطابق معیار تعریف شده به استفاده‌کنندگانی که نیاز حیاتی ‌و ضروری به مصرف هالون دارند، خواهند فروخت. ‌

بر این اساس آموزش کمک‌های فنی به مراکز مصرف‌کننده هالون درخصوص مدیریت ‌استفاده از هالون یا جایگزینی این مواد نیز ضروری است که در حال اجرا در کشور است.

محدودیت استفاده از هالون در جهان ‌

بررسی‌ها نشان می‌دهد که هالون‌ها در تخریب لایه ازن استراتوسفریک نقش بسیار بالایی ‌دارند؛ به طوری که ‌پتانسیل تخریب لایه ازن هالون 1301 که به نام تجاری BTM ‌شناخته می‌شود 10 و طول عمر اتمسفری آن 65 سال و پتانسیل تخریب هالون 1211 ‌که به نام تجاری‌ ‌BCF شناخته می‌شود 3 و طول عمر اتمسفری آن 11  سال ا‌ست که در مقایسه با بقیه مواد مخرب لایه ازن درصد تخریب بالایی دارد به این ترتیب هالون‌ها به عنوان ‌مواد کنترل‌شده در پروتکل مونترال شناخته شده‌اند، بنابراین عامل محدود‌کننده در استفاده ‌از هالون‌ها اثرات زیست‌محیطی آنهاست.

ترکیبات هالون اگرچه بسیار محدود مورد ‌استفاده قرار می‌گیرند ولی می‌تواند در اثر انتشار در جو به دلیل عمر طولانی و ترکیب با ‌ازن استراتوسفر باعث تخریب آن شده و باعث کاهش ایمنی جو در برابر پرتوهای ماورای ‌بنفش شود. همان طور که می‌دانید لایه ازن به عنوان سپر محافظ گیاهان حیوانات و انسان ‌در برابر تابش پرتو ماورای بنفش خورشید عمل و از برخورد طول موج کشنده آن ‌به زمین جلوگیری می‌کند و تشعشعات جذب شده در این طول موج‌ها عامل آفتاب ‌سوختگی، سرطان پوست و آب مروارید بوده و می‌توانند با ضعیف کردن سیستم ایمنی بدن ‌انسان مقاومت او را در برابر بیماری‌ها کاهش دهند. علاوه بر این پرتو ماورای بنفش می‌تواند ‌باعث کندی رشد گیاهان و صدمه به ساختار ژنتیکی موجودات زنده شود.‌

به همین دلیل، معاهده‌های بین‌المللی خصوصا معاهده مونترال بشدت استفاده از این ‌ترکیبات را محدود کرده است. برخورد برخی ترکیبات هالون با حریق ممکن است ترکیباتی ‌تولید کند که در اثر سمیت آنها، افراد دچار مخاطره شوند. کلر در میان عناصر هالون فعال‌تر ‌از دیگران بوده و ملاحظات بیشتری را می‌طلبد در نتیجه تحقیقات و پیشرفت‌های ‌گسترده‌ای هم درباره جایگزینی هالوکربن‌های گازی و مایع و سیستم‌های با گازهای بی‌‌اثر برای هالون‌ها و شیوه‌ها و روش‌های جدید جایگزینی صورت گرفته است که پس از ‌تصویب پروتکل مونترال و با اعمال الزامات و محدودیت‌های اجبار شده در آن، تلاش ‌گسترده‌ای برای شناسایی مواد و سیستم‌های جایگزین صورت گرفت. ‌

جایگزین‌های هالون ‌

موسسات ملی و بین‌المللی مرتبط با حفاظت لایه ازن درخصوص معرفی جایگزین‌هایهالون اقدامات فراوانی انجام داده‌اند از آن جمله به نشانی ‌اینترنتی http:/www.teap.org و‌ ‌http:/epa.gov/ozone/snap می‌توان اشاره کرد که با مراجعه به سایت ایتنرنتی هر کدام از آنها می‌توان گزارش‌ها، فهرست ‌جایگزین‌های مورد تایید و حتی تولیدکنندگان آنها را دریافت کرد. امروزه جایگزین‌های ‌هالون که برخی از آنها از نظر ساختمان ملکولی شبیه هالون است ولی اثر تخریبی کمتر ‌دارند، معرفی شده‌اند. ‌

برخی از جایگزین‌های هالون را می‌توان مواد شیمیایی خشک چند منظوره، آب خاموش ‌‌کننده‌های 2 CO، سیستم‌های هالوکربنی غیر مخرب لایه ازن، سیستم‌های گاز بی‌اثر‌، سیستم‌های مه آب و غیره را نام برد.‌

سیستم‌های اطفای حریق مبتنی بر هالون تا چندی پیش در کاربردهای خاص خود پیشرو بوده ‌و با توجه به وسعت کاربرد و استفاده از آنها می‌توان گفتگوی سبقت را از سایر ‌سیستم‌های هم رده و مشابه خود ربوده بودند؛ اما امروز به علت مشکلات زیست محیطی ‌شدید این مواد عملا عمر استفاده از آنها رو به پایان است؛ هرچند استفاده از این ترکیبات در ‌کاربری‌های مختلف بعد از اثبات وجود مشکلات زیست‌محیطی آنها در تخریب لایه ازن ‌و با تصویب پروتکل مونترال و الحاقیه‌های آن به کلی منع شد و امروزه تولید این مواد و ‌سیستم‌های مبتنی بر آنها متوقف شده است. ‌

درخواست همکاری از دوستداران محیط زیست ‌

از این‌رو دفتر حفاظت لایه ازن با برگزاری سمینارها و ارائه اطلاعات مختلف از دیگر ‌سازمان‌ها و مراجع ذیربط  انتظار دارد تا نسبت به آگاه‌سازی پرسنل خود و اطلاع رسانی ‌در خصوص مواد جایگزین هالون‌ها در صنایع که سازگار با لایه ازن باشند اقدام کند. این ‌آگاهی و اطلاع رسانی‌ها موجب می‌شود افراد با فناوری‌های رایج جایگزین برای هالون‌‌ها آشنا شده و در صورت نیاز اقدام‌های لازم برای حذف این‌گونه مواد مخرب را به عمل آورند. ‌همچنین از فروشندگان، شارژکنندگان، مخصوصا مصرف‌کنندگان هالون انتظار می‌رود ‌سیستم‌های هالون خودرا  تغییر داده و به سیستم‌های جایگزین هالون روی آورند که ‌بدیهی است در آینده از نظر اقتصادی به نفع خود قدم مثبتی برخواهند داشت، زیرا طبق ‌برنامه زمانبندی پروتکل مونترال به منظور حفظ لایه ازن احداث سیستم‌های جدید هالون ‌ممنوع اعلام شده و با متوقف شدن تولید هالون، مصرف‌کنندگان این ماده موظف به ‌جایگزینی آن تا سال 2010 با سایر عوامل خاموش‌کننده آتش سازگار با قوانین و مقررات ‌جاری زیست‌محیطی شده‌اند.

در این رابطه دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری دولت ‌فرانسه (به صورت همکاری دوجانبه) و با استفاده از تسهیلات صندوق چند جانبه پروتکل ‌مونترال، تحت عنوان «برنامه مدیریت هالون» در نظر دارد با ایجاد مرکز تبادل اطلاعات و بانک ‌فیزیکی هالون (شامل مرکز بازیافت و استفاده مجدد) تمام واحدهای مصرف‌کننده این ‌مواد در کشور را شناسایی و در صورت امکان تحت پوشش خدمات مراکز تبادل اطلاعات و ‌بانک فیزیکی هالون قرار دهد. ‌

ازلایه ازن‌‌حفاظت کنیم ‌

بنابراین اگر می‌خواهید محصولاتی مانند، اسپری، یخچال، فریزر و کپسول آتش‌نشانی را ‌که حاوی مواد مخرب لایه ازن هستند دور بیندازید، مراقب باشید گازهای درون آنها ‌خارج نشوند و حتما با مشاوران در این خصوص مخصوصا دفتر حفاظت لایه ‌ازن، سازمان حفاظت محیط زیست تماس حاصل نمایید.‌اگر شما سرویس کار یخچال هستید، سعی کنید از انتشار گازهای مخرب داخل کمپرسور ‌یخچال، فریزر‌ها و دستگاه‌های تهویه مطبوع هنگام تعمیر جلوگیری کنید.‌

اگر لایه ازن و آسمان آبی را دوست دارید، خانواده، همسایه و دوستان خود را از اهمیت ‌حفاظت لایه ازن آگاه کنید.
‌
اگر کشاورز هستید و از متیل بروماید برای ضد عفونی خاک و انبار استفاد می‌کنید، سعی ‌کنید جایگزین‌های مناسب را به کار ببرید. ‌اگر شهروندی هستید که به زندگی خود و دیگران احترام می‌گذارید، سعی کنید اطلاعات ‌بیشتری درباره اثرات تخریب لایه ازن روی مردم، حیوانات و محیط زیست کسب ‌کنید.‌اگر خانه‌دار هستید، با مصرف محصولاتی مانند اسپری، یخچال و فریزر که روی آنها نشان ‌دوستدار ازن‌‌‌(ozone Friendly)  یا فاقد سی اف سی ‌‌ ‌‌(CFC Free)‌نصب شده است، از لایه ازن حفاظت کنید. ‌

اگر آموزگار هستید، دانش‌آموزان خود را نسبت به اهمیت حفاظت از محیط زیست و ‌مخصوصا لایه ازن آگاه کنید و اگر کارمند هستید، به شرکت خود در شناسایی تجهیزات ‌موجود حاوی مواد مخرب لایه ازن (آبسردکن، تهویه مطبوع، آتش خاموش‌کن، افشانه‌‌ها و کالاهای اسفنج‌دار) کمک کنید که خریداری نشوند و با یک همکاری جمعی در ‌جهت عمل به تعهدات پروتکل مونترال قدم برداریم. ‌