سم شناسی شغلی :

سم شناسی شغلی :

در سم شناسی شغلی افراد  با مواد شیمیایی که در محیط کار یافت می­شوند ، سر و کار دارند . کارگران صنعتی ممکن است در طی تهیه ، تولید یا بسته­بندی این مواد یا به واسطه استفاده از آنها در محیط شغلی ، در معرض تماس با آنها قرار بگیرند . به عنوان مثال کارگران کشاورزی ممکن است در معرض مقادیر مضر حشره­کش قرار بگیرند . تأکید عمده سم شناسی شغلی در جهت شناسایی عوامل مسئول ، تعیین وضعیتهای منجر به مصرف بی­خطر آنها و پیشگیری از جذب مقادیر مضر آنها می­باشد . حدود تعیین­کننده­ای جهت مشخص نمودن غلظتهای ایمن بسیاری از مواد شیمیایی در محیط کار طرح ریزی شده­اند تا حالات گوناگون تماس ، مشخص گردد.که عبارت است از:

1 . غلظتی جهت کار روزانه معمولی 8 ساعته که کارگران می­توانند مرتباً در آن قرار گیرند بدون هیچ اثر منفی .

2 . غلظتی که فقط باید کمتر از 15 دقیقه در آن قرار گرفت و نه بیشتر .

3 . غلظتی که فقط می­توان یک لحظه در آن قرار گرفت .

ورود مواد شیمیایی به بدن در موقعیتهای تماس مختلف فرق می­کند . در شرایط صنعتی ، استشمام راه اصلی ورود می­باشد و نیز راه پوستی نیز کاملاً مهم است اما مصرف خوراکی راه نسبتاً فرعی می­باشد . در نتیجه ، معیارهای پیشگیری کننده عمدتاً جهت حذف ورود از طریق استشمام یا از طریق تماس موضعی ، طرح ریزی می­شوند . مواد آلوده کننده اتمسفر از طریق استشمام وارد می­شوند در حالی که در موارد آلوده کننده­های آب وخاک ، مصرف خوراکی راه اصلی تماس در انسان است .

مواد سمی ممکن است بسته به طول مدت تماس از لحاظ کیفی متفاوت باشند . یک تماس واحد یا تماسهای متعدد طی 1 یا2 روز صورت می­گیرد ، نمایانگر تماس حاد (acute exposure) می­باشد . تماسهای متعدد که طی دوره طولانی­تری از زمان ادامه یابد ، بیانگر تماس مزمن است . در شرایط شغلی هر دو تماس حاد و مزمن ممکن است رخ دهد.

در حالی که در حدود مواد شیمیایی یافت شونده در محیط ، احتمال تماس مزمن بیشتر است . در تماسهای مزمن ، تأثیرات سمی ممکن است تا چندین ماه بعد ازتماس­های تکراری قال مشاهده نباشد. تأثیرات زیانبار ناشی از تماس حاد یا مزمن ممکن است برگشت­پذیر یا غیر قابل برگشت باشد .برگشت­پذیری نسبی تأثیر سمی به خصوصیات قابل بهبود عضو آسیب دیده ، بستگی خواهد داشت .

با توجه به افزایش میزان مواد آلوده کننده و به علت افزایش جمعیت ، افزایش میزان مصرف کنندگی ، افزایش تولید مواد شیمیایی ، افزایش منابع طبیعی و ... نیاز به علم سم  شناسی بیشتر احساس می­شود چرا که زمینه هر برخورد در جهت حذف آلودگیها ، نیاز به رفع کامل آلودگی و تحلیل و بررسی مکانیسم مشکل­زایی آلودگی­ها دارد .

در کارخانجات صنعتی و محیط­هایی که فلزات به صورت خالص و ترکیبات مختلف مورد استفاده قرار می­گیرند کارگران در معرض گرد و غبار آنها بوده و در صورت عدم استفاده از وسایل حفاظتی دچار مسمومیت­های شغلی می­گردند . عناصر و فروآلیاژ­های موجود در اکثر صنایع به قرار زیر می­باشند:

سیلیس: این ماده به صورت سیلیس آزاد متبلور ، کوارتز و اکسید­سیلسیوم و یا سنگ چخماق، در معادن، صخره­ها و سنگ­های گرانیتی و غیره وجود دارد. در اثر استنشاق متداوم سیلیس، در ریه­ها حالت فیبروزی ایجاد شده که توسط اشعهX به خوبی تشخیص داده می­شود. بیماری حاصل از استنشاق گردو غبار سیلیس که خود نوعی پنوموکونیوز است به نام سیلیکوزیس خوانده می­شود. حرفه ­های زیادی از جمله فرمگیری در این صنعت وجود دارند که کارگران با سیلیس و یا اکسید­سیلسیوم سرو کار دارند. و به نوعی با این بیماری دست و پنجه نرم می­کنند. اصولاً این بیماری به کندی پیشرفت کرده و معمولاً عوارض وآثارآن پس از 5 سال ظاهر می­گردد، ولی به طور استثناء در مواردیکه مقدار ذرات زیاد و طول تماس طولانی بوده است ظهور بیماری پس از 12 ماه نیز دیده شده است. به طور کلی در اثر پیشرفت بیماری حاصل از سیلیس ، حجم تنفسی ریه­ها کم، قدرت کار بیمار کاهش و بالاخره تنفس مشکل وبه­ سختی انجام می­گیرد و اغلب در بیمار تنگ­نفس دیده می­شود. سل یک بیماری ثانوی است که اغلب با سیلیکوزیس همراه می­شود و این دو بیماری معمولاً یکدیگر را تقویت می­کنند.

آهن : آهن مهمترین فلز پرمصرفی است که غیرسمی می­باشد . استنشاق مقادیر زیادی از اکسید آهن تولید رنگ قرمزی در ریه­ها می­نماید که به نام سیدروزیس معروف است و ممکن است در آزمایش با اشعهX ایجاد سایه­ای مشابه سیلیکوزیس نماید . عمده عقاید پزشکان بر آن است که سیدروز ،  یک عارضه خوش خیم است و عمل ریه­ها را مختل نمی­سازد . این عارضه معمولاً در جوشکاران آهن بوسیله الکتریسیته پس از سالها کار و تماس ممکن است دیده شود . نزد افرادی که برای مدتهای طولانی و حتی 20 سال سابقه کار داشتند تغییرات ریه­ها بسیار جذبی و عوارض محدود بوده است و تعداد مختصری به سرفه مبتلا بوده­اند .

آزمایشات جسمی و ظرفیت بازدهی کارگران جوشکار که دارای پیگمانتاسیون آهن بوده­اند نشان داده است که آهن باعث عدم توانایی و از کار افتادگی نگردیده است . ممکن است دودهای حاصل از اکسیدهای آهن در صورت همراه بودن با سیلیس و حرارت­های زیاد باعث ایجاد فیبروز مخاط یاسیدروز سیلیکوز بنماید و گاهی بین ریخته­گران آهن نوعی سرطان برونش نیز مشاهده شده است . بدین ترتیب باید گفت که اکسیدهای آهن تازه تولید شده آهن همراه با حرارت زیاد ممکن است همانند دود اکسید آلومینیوم یا اکسید سیلیسیوم عمل نموده و نوعی حالت فیبروتیک ریه ایجاد نماید .

کروم : کرومات­ها و بی­کرومات­ها در گراورسازی ، پارچه بافی ، چاپ ، رنگرزی ، عکاسی و تهیه و ساخت انواع رنگها ، پیگمانها ، تهیه کاغذ دیواری ، صنایع الکترونیک ، تهیه مواد منفجره ، ساخت کبریت و اجناس لاستیکی مصارف زیادی دارند . آبکاری کروم مستقیماً روی آلومینیوم در صنایعی از قبیل صنایع شیمیایی ، دارویی ، غذایی ، الکترونیک ، هواپیمایی وفضانوردی انجام می­گردد. وجود سرطان­های سخت ریوی نزد کارگرانی که از کرومیت ، کرومات تهیه می­­نمایند و همچنین در تهیه و تماس با رنگها و پیگمانهای حاوی کروم من جمله کرومات روی و کرومات باریم و کرومات سرب هستند معلوم گردیده و از سالها قبل شناخته شده است . اولسر کروم ضایعه دیگری است که در اثر تماس با کرومات­ها ایجاد می­شود و شامل زخم­های عمیق دست­ها و بازواست . اگر این زخم­­ها در نواحی قوزک و بند انگشتان باشد دردناک بوده و در صورتی که تماس بعدی و دائمی با این مواد قطع شود در ظرف مدت چند هفته بهبودی خواهند یافت و فقط آثار زخم به جای خواهد ماند و تقریباً 50 درصد کارگران صنعت کرومات دارای زخم­های اولسره فعال ویا بهبودی یافته می­باشند . زخم­هایی نیز نزد همین افراد در بینی دیده می­شود که ممکن است منجر به آتروفی مخاط­ها یا اولسراسیون یا سوراخ شدن جدار بینی گردند . اینگونه ضایعات نزد 50 درصد از کارگران کرومات دیده شده و به علاوه اولسرهای متعدد درقسمت سطح خلفی زبان و سقف دهان نیز مشاهده گردیده است . درماتیت­های عمومی نیز نزد برخی از کارگران که با ترکیبات کروم در تماسند شایع می­باشد .

مولیبدن : بزرگترین مصرف مولیبدن در فولاد ، آلیاژها و ریخته­گری است . مقادیر قابل ملاحظه­ای از آن در تهیه و ساخت سیم­ها ، میله ورقه و قطعاتی از هواپیما و موشکها و غیره به کارمی­رود و این مصارف مرتباً رو به افزایش است . در صنعت الکترونیک ، وسایل هدایت حرارت و به صورت الکترودهای ذوب شیشه و همچنین به فرم فلز پاشیدنی روی فولاد و سایر فلزات به کار می­رود . در این حال مولیبدن به صورت قشری که روی صفحات فلزی آهن را فولاد پوشیده می­شود زمینه خوبی را برای پاشیدن فلز دیگر آماده می­کند . مصرف مولیبدن در صنایع نفت ، رنگسازی ، تولید سرامیک و تهیه و تولید کودهای شیمیایی به عنوان عنصر جزئی نیز رواج دارد . تماسهای صنعتی در اثر تهیه و ساخت محصولات مولیبدن و به علت گرد و غبار و دود فلز مولیبدن ، اکسیدها و سولفورها و مخصوصاً  از کوره­های الکتریکی و یا در مواقعی که به این ترکیبات حرارت زیادی داده می­شود تولید می­گردد که ممکن است با عوارض مختلفی چون اسهال ، از دست رفتن اشتها ، بی­حالی ، سستی ، کم خونی ، تحریک و التهاب چشم ، مخاط بینی و گلو و غیره همراه باشد .

منگنز : منگنز دارای 3 نوع مصرف عمده است :

الف) به عنوان معرف در تهیه فولاد به منظور احیاء اکسیژن و گوگرد و ماده­ای که در آلیاژهای فولاد مخصوص به کار می­رود .

ب) در ساخت باطری­ها به صورت بی­اکسید منگنز .

ج) در صنایع شیمیایی به عنوان عامل اکسید کننده در تهیه پرمنگنات و سایر ترکیبات شیمیایی منگانین آلیاژی است از منگنز ، مس و نیکل که در تهیه لوازم الکتریکی پرمقاومت مصرف می­شود . همچنین منگنز یکی از فلزاتی است که در آلیاژهای منگنز – برونز و سایر آلیاژهایی که خاصیت مغناطیسی دارند وارد می­شود . علاوه بر مصرف آن به صورت بی­اکسید منگنز در باطری­های خشک ، در شیشه سازی و سرامیک مصرف دارد . به عنوان یک ماده شیمیایی ، املاح آن به عنوان خشک کننده در تهیه روغن بزرگ و همچنین منگناتها و پرمنگناتها به عنوان عوامل اکسید کننده ، ضد عفونی کننده ، رنگ برنده و همچنین در آزمایشگاه­ها مصرف دارند . استات منگنانو در رنگریزی ، رنگ­آمیزی چرم ، در تهیه کود شیمیایی و به عنوان کاتالیزور شیمیایی به کار می­رود .اثرات مزمن منگنز بیش از 100 سال است که شناخته شده و هنوز در نقاط مختلف گیتی ادامه دارد. مشخصات تشخیص مسمومیت با منگنز ( منگانیسم ) توسط عده­ای از دانشمندان به طور تفصیل ذکر گردیده است . بیماری در ابتدا بی سر و صدا و غافلگیر کننده بوده و شامل بی­حسی ، بی­اشتهایی و ضعف و لاغری است و اختلالات دماغی منگنز که در دنبال آن ایجاد می­شود صورتهای نهایی مخصوصی دارند و شامل خنده­های بی­دلیل ، بی­فکری و بی­ارادگی ، بی­خوابی و متعاقباً حالت شدید خواب­آلودگی می­باشد .

اغلب سردرد وجود دارد و حالات گرفتگی پا و تحریکات جنسی و عدم توانایی دیده می­شود . در دنبال این عوارض یا همراه آنها به هم خوردگی تکلم و آهسته شدن آن و اشکال در تلفظ و بی ربطی کلمات و حتی لال شدن کامل دیده شده است . به طور کلی ناهنجاری در حرکات به خصوص در گام برداری و نگهداری تعادل ظاهر می­شود که ممکن است به حرکات شدید به طرف جلو عقب منجر شود و یا بطور نهایی به صورت «گام برداری مرغ » تبدیل شود. با پیشرفت مسمومیت ، سختی حرکات مشهودتر شده و افتادن به دفعات متعدد اتفاق می­افتد و لرزش و رعشه حادث می­گردد که این لرزه­ها در حالات هیجانی و خستگی و احساسات بسیارشدید می­شود. کناره­گیری مطلق همراه با خنده­های پراکنده و متناوب و سپس جاری شدن بزاق و عرق کردن زیاد به دنبال دارد. علی­رغم عوارض مختلف که در اثر بیماری حاصل می­شود بیمار به حیات خود ادامه می­دهد و باید گفت که مسمومیت مزمن با منگنز بیماری کشنده­ای نیست . ظهور بیماری به صورت مزمن بین 6 ماه تا 2 سال طول می­کشد ولی مواردی با مدت کوتاهتر (49 روز ) گزارش شده و معدل مدت تماس تقریباً در حدود 178 روز تخمین زده می­شود ولیکن مواردی پس از 16 سال نیز گزارش گردیده است . حساسیت فردی نیز قابل ملاحظه است