نور و روشنایی
نور نه تنها برای دیدن اشیا و استفاده از آنها و انجام کارها ضروری است بلکه عاملی مهم برای ایجاد یک محیط کار مطبوع و دلپذیر است.
تحقیقات
نشان داده اگر روشنایی با نوع کاری که باید انجام گیرد متناسب و کافی باشد
بر کارآیی افراد میافزاید و به تقلیل حوادث کمک میکند
اگر حوادث ناشی از خستگی باشد روشنایی متناسب به منزله تدبیری برای پیشگیری از حادثه است
برای طرح یک سیستم روشنائی مناسب سه عامل کار،روشنائی و محیط که در قابلیت دید موثر هستند باید تجزیه وتحلیل شوند
محاسن نور کافی و مناسب در محیط کار
1- جلوگیری از احساس خستگی کارکنان
2- کاهش اشتباهات
3- کاهش تعداد حوادث و سوانح درمحیطهای کارگاهی
4- بهبود روحیه کارکنان
5- بهبود کیفیت کار و افزایش بازدهی
عوامل موثر در رویت اجسام
در رویت اشیا تنها مقدار نور موثر نیست بلکه عوامل دیگری نیز دراین امر سهیم هستند مانند:
اندازه اشیا
رنگ اشیا
زاویه دید
فاصله اشیا
مدت رویت اجسام
رفت و آمد بین تاریکی و روشنی
منابع نور
به
طور کلی روشنایی رامیتوان به نور طبیعی و نور مصنوعی تقسیم کرد. روشنایی
طبیعی به شرط آنکه به مقدار کافی باشد بر نور مصنوعی برتری دارد زیرا بر
روی باکتریها اثر کشنده دارد واز همهگیری امراض جلوگیری میکند. با
وجودی که استفاده از نور طبیعی مستلزم هزینهای نیست ولی درموارد زیر
استفاده از روشنایی مصنوعی در محل کار بر روشنایی طبیعی برتری دارد:
1- در مناطقی که دارای آفتاب مداوم نیست و میزان نور دائم در حال تغییر است و به خوبی قابل استفاده نیست.
2-
استفاده درست از نور طبیعی بستگی به طرز و محل نصب پنجره در ساختمانها
دارد. اگر پنجرهها درست تعبیه نشوند لازم است در جاهایی که بهاندازه
کافی نور طبیعی تامین نمیشود، استفاده از نور مصنوعی استفاده گردد.
3-
شدت و ضعف میزان نور طبیعی قابل کنترل نیست در صورتی که نورهای مصنوعی
قابل کنترل هستند وبه صورت یکنواخت و مداوم میتوان از آنها استفاده کرد.
به طور کلی نور مصنوعی یا غیرمستقیم که یکی از منابع اصلی تولید آن الکتریسته است به سه طریق تعبیه میشود:
1- روشنایی مستقیم
2- روشنایی غیرمستقیم
3- روشنایی نیمه مستقیم
استفاده صحیح از نور
برای اینکه از سیستم روشنایی موجود و تعبیه شده در یک مکان حداکثر استفاده به عمل آید به برخی نکات اشاره میکنیم:
1- حبابها و لوسترها تمیز نگه داشته شوند
2- چراغهای اضافه خاموش شود
3- برای دیوارها و سقفها حتیالمقدور از رنگهای روشن استفاده گردد زیرا رنگ و نور ارتباط بسیار تنگاتنگ و نزدیکی با هم دارند.
جنبه های بهداشتی و ایمنی نور
نور خیلی کم یا زیاد به سلامتی آسیب وارد میسازد. نوری که برای کار بینائی کافی نباشد ممکن است موجب ضعف دید همراه با درد چشم(asthenopia) که معمولا به آن خستگی چشم در اثر کار زیاد یا در اثر نقص کانونی چشم(Eyestrain) گفته میشود، همراه با ریزش اشک ،قرمزی چشم،سردرد، گیجی(Dizziness)
و سایر علامات گردد.سایر نشانه های فشار واسترس، مانند تغییرات فشار خون و
ضربان قلب ، نیز دیده می شود. اشیاء تولید کننده نور بسیار روشن،مانند
خورشید ، جوشکاری،لیزرها و لامپهای تخلیه ای با شدت زیاد، ممکن است به
رتین چشم صدمه وارد ساخته،و موجب نیمه کوری یا تمام کوری شود.
به استثناء لیزر مکانیسم حفاظتی بدن(عکس العمل چشم زدن)، مانع چنین آسیبهائی می شود.
برای
ایمنی ، انجمن مهندسی روشنائی و موسسه استاندارد ملی آمریکا بر حسب شدت
خطر و سطح فعالیت، حداقل1_5 فوت کندل روشنائی را توصیه کرده است.
علاوه بر مقدار نور ، عوامل فیزیکی دیگر از جمله سایه ها،نسبت درخشندگی و خیره کنندگی مستقیم وانعکاسی نیز ممکن است بر وقوع سوانح تاثیر بگذارند
منبع : مبانی بهداشت محیط ، شریعت پناهی ، انتشارات دانشگاه تهران ،1382
سر و صدا
مجموعه عوامل و شرایط قابل درک به وسیله
حواس پنجگانه که جزئی از محیط فیزیکی کار است. به عنوان عوامل و شرایط
فیزیکی محیط کار مطرح هستند که علاوه بر مکان، وسایل و ابزار کار، عواملی
نظیر روشنایی، گرما، سرما، رطوبت، صدا، ارتعاش و غیره را شامل میشود. اگر
این عوامل از حدود لازم و قابل تحمل فراتر روند و یا از حدود توصیه شده،
در استانداردها کمتر یا پایینتر باشند عوارض و یا مسائل خاصی را به وجود
میآورند که لازم است برای حفظ سلامت نیروی انسانی در محیطهای کاری رفع
گردند. آثار سرو صدابه طور کلی سرو صدا در محیط کار عوارض مختلفی را ایجاد میکند که عبارتند از: 1- عوارض روانی و عصبی 2- تداخل در ارتباطات 3- خستگی و کاهش راندمان کار 4- اثر فیزیولوژیکی 1
اثر روانی سر و صدا به مشخصات فیزیکی صدا مانند فرکانس، فشار و شدت صدا
بستگی دارد. به طوری که سر و صدای زیاد باعث کاهش تمرکز اعصاب و
فعالیتهای مغزی شده و بر روی سلسله اعصاب اثر میگذارد. سردرد، سرگیجه،
ضعف عمومی، بیخوابی و عصبی شدن از جمله علائمی هستند که در این زمینه
ظاهر میشوند. تداوم کار در معرض چنین سرو صدایی ممکن است باعث شود فرد به
امراض روانی مبتلا گردد. 2- در محیط پر سر و صدا امکان صحبت کردن و
گاهی اوقات به علت نوع کار، انجام دادن درست آن مقدور نیست. در چنین حالتی
افراد مجبور میشوند با صدای بلند با یکدیگر صحبت کنند که ادامه این کار
عوارض مختلفی را میتواند ایجاد کند. این موضوع تحت عنوان تداخل در
ارتباطات مطرح است. 3-خستگی و کاهش راندمان کار، از دیگر عوارض سر و
صدای محیط کار است که آن را از نظر کیفی و کمی تحت تاثیر قرار میدهد و از
بعد اقتصادی بسیار مهم است. 4-درخصوص اثر فیزیولوژیکی هم گفتنی است
سر و صدای شدید بر روی دستگاههای مختلف بدن عوارض گوناگونی به جای
میگذارد. از جمله کاهش میزان شنوایی که ممکن است به کری موقت یا دائمی
بینجامد. درد گوش، حال بهم خوردگی، بالا رفتن فشار خون، زخم معده و ...
از دیگر بیماریهایی هستند که در این زمینه بروز پیدا میکنند. جدول زیر قدرت شنوایی بر حسب شدت صورت را نشان میدهد: شدت صدا درجه شنوایی نشنیدن صدایی با شدت 20 دسی بلنشنیدن صدایی با شدت 30 دسی بل نشنیدن صدایی با شدت 45 دسی بلنشنیدن صدایی با شدت 85 دسی بل نقص مهمی به شمار نمیرودنقص در مکالمه ظاهر خواهد شد سنگینی گوش کریکاهش و کنترل سر و صدادر
کارگاههای صنعتی، تمهیدات و شیوههای مختلفی از قدیم به کار میرفته است
از جمله: تعویض ادوات و وسایل کار، استفاده از ماشینهای بدون سرو صدا،
استفاده از روشهای سنتی از قبیل روغنکاری ماشینها و تعویض قطعات کهنه و
فرسوده آن، استفاده از قطعات لاستیکی و پلاستیکی و غیره. اگر روشهای
مذکور موثرنباشد استفاده از گوشیها و کالا های مخصوص جهت حفاظت کارگران
مفید است. همچنین لازم است قبل از شروع کار از کارگران، آزمایشهای قدرت
شنوایی به عمل آید و هر چند مدت یک بار تکرار شود.طرحریزی صحیح
ماشینها، لوازم جذبکننده سر و صدا، کنترل ارتعاشات، خاموشی ماشینها
برای مدت زمان معین و غیره نیز از روشهایی هستند که میتوان برای کاهش و
کنترل سر و صدا در نظر قرار گیرند. در ادامه به دو روش کلی که برای کنترل سر و صداهای مزاحم وجود دارد اشاره میکنیم: الف
-جذب صدا: در این روش شدت سرو صدا در محیط کار با تقلیل میزان انعکاس
امواج صوتی به وسیله نصب وسایلی برای گرفتن و تخفیف ارتعاشات صوتی تقلیل
داده میشود به این معنی که با استقرار وسایل جذب صدا در سقفها و
دیوارها، به جای اینکه امواج صوتی تولید شده منعکس شود، جذب دیوارها و
سقفها شده، بدین صورت مقدار زیادی از شدت صدای تولید شده کاسته میشود.ب-
عایق کردن صدا: در این روش کانونها و عملیات مولد صدا، نظیر محل کار
ماشینها، از سایر قسمتهای محیط کار مجزا (توسط کشیدن دیوار یا نصب آنها
در محلهای جداگانه) و از انتقال صدا به جاهای دیگر جلوگیری میشود. ضمنا
علاوه بر عایق کردن سقفها و دیوارها، به منظور جلوگیری از ورود صدا از
خارج و کاهش ارتعاشات صورتی تولید شده در داخل میتوان سر و صدا را درهمان
منبع تولید صدا (کانونهای صدازا) از بین برد. به طور مثال: 1- نصب وسایلی در ماشینآلات برای کاهش سرو صدا و ارتعاشات. 2-
استفاده از وسایل اتوماتیک برای بستن درهای بزرگ و سنگین، برای جلوگیری از
سر و صدای ناراحتکننده ناشی از بستن درها و روغنکاری به موقع قفلها،
لولهها، دستگیره درها و همچنین قسمتهای گردان ماشینها تا راحت و روان
کار کنند و سر و صدا تولید نکنند. 3- صدای زنگ تلفنها را با استفاده از وسایلی که در آنها نصب میشود، میتوان کاهش داد.4-
کارکنان را میتوان آموزش داد که آرام صحبت کنند و از ایجاد سرو صدا و
همهمه، به خصوص وقتی دور هم جمع میشوند یا از راهروها میگذرند جدا
خودداری کنند. 5- استفاده از کفپوش در اتاقهای چوبی، سیمانی یا آجری که باعث جذب امواج صوتی و کاهش سرو صدا میشود. 6- استفاده از ارابههای دستی کوچک با چرخهای لاستیکی برای حمل و نقل بار در راهروها و اتاقها. 7-
تنظیم صحیح روش کار، باعث تقلیل مقدار زیادی از آمد و شدهای غیرضروری و در
نتیجه، در عین افزایش کارآیی، موجب کاهش میزان سرو صدا میشود
سر وصدا
با صنعتی شدن کشورها آلودگی صوتی به صورت یک مسئله در محیط کار وبه خصوص کارخانه ها بروز کرده است
صوت برای انتشار نیاز به محیط مادی دارد
فرکانس یاتواتر، فشار صدا یا بلندی، از خواص فیزیکی صوت است
گوش عادی دارای حداقل و حداکثر آستانه شنوایی است
در
یک محیط کاری با توجه به اینکه کارگران چه مقدار در محیط کار وباچه وسایلی
سروکار دارند میتوان گفت:صداهای بیش از صدوبیست دسی بل ناراحت کننده،
دردآور و زیان آور هستند
اثرات و بیماریهای ناشی از سروصدا
موجب سلب آسایش و خواب انسان است
کاهش میزان شنوائی وهچنین ناشنوایی ناشی از صدا مانند: کاهش شنوایی _وز وز گوش
کاهش بازده کار انسان و زیانهای اقتصادی
اثرات
فیزیولوژیکی از قبیل :افزایش فشار خون جریانی_افزایش ضربان قلب و بالارفتن
مصرف اکسیژن_اثرات روانی_ایجاد زخمهای دستگاه معدی رودی
ناراحتیهای عمومی از قبیل : خستگی، عصبانیت،پیری زودرس ، ناامیدی،سردرد ،سرگیجه،ضعف عمومی وهمچنین کرشدن فرد که بر دو دسته است: موقت و دائم
کری موقت : درجه
ابتلای افراد به این بیماری بستگی به زمانی دارد که در معرض صدا قرار
میگیرند و اگر برای مدت طولانی این وضع ادامه پیدا کند احتمال دارد که حتی
با فواصل استراحت چند ماهه یا چند ساله هم شنوایی به حالت اولیه برنگردد.
کری دایم
این
حالت در مورد افرادی رخ میدهد که مدتها در معرض صداهای بیش از یکصد دسی بل
قرار گرفته و برنامه محافظت از شنوائی درباره آنها اجرا نشده است.در این
حالت از بیماری اودیو گرام شدت شنوایی سقوط میکند.جالب اینجاست که وضع این
بیماران در معاینات کلینیکی مگر در موارد پیشرفته تشخیص داده نمیشود و در
اینجاست که ضرورت اودیومتری بصورت دوره ای مشخص می شود.
((شنوایی
گوش را بوسیله دستگاه مخصوصی به نام اودیو متر اندازه گیری میکنند که به
این عمل اودیومتری گویند و منحنی های حاصل از آزمایش های آن را اودیو گرام
گویند))
کنترل سروصدا
صدا
از یک منبع تولید میشود و بعد طی یک مسیر به گوش شنونده میرسد،بنابراین با
کنترل یک یا چند منبع تولید، مسیر انتشارسروصداوگوش شنونده میتوان از
اثرات زیان آور آن جلوگیری کرد.
راهکارها
کاهش صدا از منبع تولید
روشی مهندسی و مکانیکی،پر هزینه،وقت گیر وموثرترین روش کاهش سر و صداست
مثالها:
نصب دستگاههای خفه کننده صدای خروج هوا
تغییرات در ماشینها(مکانیکی و...)
پوشش ماشین با صفحات آکوستیک
تعمیر ونگهداری وروغن کاری ماشینها
عایق کاری سطوح دیوار و سقف با مصالح جذب کننده برای کاهش مقدار سر وصدائی که از طریق ساختمان و هوا انتقال می یابد
تغییر مسیر انتشار
مثالها:
حصار کشی در اطراف ماشین
ساختن موانعی میان منبع تولید و محیط کار
افزایش فاصله منبع تولید و شنونده
عایق کاری سقف ،دیوار و کف ساختمان
استفاده از فنرهای فلزی ،لاستیک،چوب پنبه و لایه های پشم شیشه
روشهای کاهش سروصدائی که به شنونده میرسد
تغییر محل کارگر
تغییر برنامه کار
استفاده از اتاقکهای ضد صدا و آکوستیک برای کارگر
راهکارهای دیگر
استفاده کارگران از محافظ های گوش
اجرای برنامه های آموزشی در جهت کاهش صدا
جداکردن مناطق مسکونی از تجاری وصنعتی
ادیومتری نمودن مرتب کارگران در فواصل زمانی لازم
بازدید مرتب محل کار کارگران
منبع : مبانی بهداشت محیط ، انتشارات دانشگاه تهران ،1382
|