راهکارهای مناسب جهت افزایش ضریب ایمنی و کنترل ضایعات پیمانکاران

راهکارهای مناسب جهت افزایش ضریب ایمنی و کنترل ضایعات پیمانکاران نویسنده : شهرام کیخایی - امور برق نیشابور مقدمه در سالهای اخیر بکار گیری بخش خصوصی به عنوان بازوان اجرائی شرکتهای توزیع از سرفصلهای سیاست این شرکتها بوده و از طرفی با وجود عملیاتی شدن این موضوع در برخی از زمینه ها متاسفانه آنگونه که شایسته بخش خصوصی است از سوی شرکتهای توزیع به آنها توجه نشده است . همه ساله حوادث گوناگونی در بخش خصوصی صنعت برق روی میدهد و خسارات جانی و مالی متعددی به بار میآید .جهت پیشگیری از وقوع حوادث , ابتدا میبایست علل حوادث را بررسی و پردازش نمود تا از تکرار حوادث مشابه جلوگیری گردد. از جمله مدلهایی که به بررسی علل حوادث میپردازد مدل سیستمی میباشد.با پیشرفت نظریه سیستمها برخی از محققین علوم ایمنی , حوادث را در قالب سیستم یا شبکه بیان نموده اند دراین مدل شبکه انسان- ماشین –محیط مطرح گردیده , که نظام انسان – ماشینی نامیده میشود دراین سیستم در صورت کار صحیح کل شبکه و نظام نتیجه مطلوب حاصل خواهد شد و در صورت عدم کارکرد صحیح هر یک از سه عامل فوق الذکر حادثه بوجود خواهد آمد . در این مقاله سعی میگردد بر اساس مدل مذکور ابتدا نقش عوامل موثر در بروز و پیشگیری از بروز حوادث مشخص گردیده و سپس راهکارهایی جهت افزایش ضریب ایمنی و کنترل ضایعات پیمانکاران ارائه گردد.و در انتها یکی از روشهای آماری جهت بررسی وضعیت ایمنی پیمانکاران ارائه میگردد. جایگاه فعلی بخش خصوصی از لحاظ ایمنی و کنترل ضایعات1 تا کنون فرهنگ رعایت موارد ایمنی از دیدگاه بخش خصوصی با توجه به عدم بستر سازی مناسب از سوی شرکتهای توزیع نتوانسته است جایگاه مناسبی در فعالیتهای این بخش کسب نماید. در این دیدگاه , ایمنی و کنترل ضایعات صرفاً هزینه ساز بوده و کاهش سرعت اجرای طرحهای در دست اقدام را در بر خواهد داشت .در این قسمت مولف , با معرفی نقش سه عنصر مدیریت ,پرسنل اجرائی و تجهیزات در بروز و پیشگیری از حوادث سعی دارد نقش عناصر فوق را بعنوان عناصر کلیدی در بروز و پیشگیری از وقوع حوادث تشریح نماید . 1_1.نقش مدیریت بخش خصوصی در بروز وپیشگیری از حوادث بادر نظر گرفتن وظایف مدیریت بخش خصوصی که شامل (برنامه ریزی –ساماندهی –هماهنگی –رهبری –کنترل و نظارت )میباشد بدیهی است در صورت فقدان هر یک از موارد مذکور بخش خصوصی دچار چالشهای اساسی میگردد. در بخش توزیع, شرکتهای خصوصی شاغل عمدتاً دارای معضلاتی بوده که عبارتند از : 1_1_1.از دیدگاه فتی و اجرائی: غیر متخصص وغیر فنی بودن مدیران بخش خصوصی . واگذاری مسئولیت به افراد بی تجربه و غیر فنی. عدم توجه به بازرسی و کنترل ضایعات . 1_1_2.از دیدگاه آموزش و گزینش : عدم توجه به آموزش فنی و ایمنی پرسنل اجرایی. نبود سیستم گزینش مناسب در بخش خصوصی جهت انتخاب صحیح پرسنل اجرایی. 1_1_3.از دیدگاه اقتصادی: چند شغله بودن مدیران بخش خصوصی . نبود فرهنگ سرمایه گذاری در ایمنی . عدم توانایی رقابت در بازار و زیان دهی . واگذاری پروژه برنده شده در مناقصه به شرکتهای دست دوم فاقد صلاحیت. کارفرمایان با دیرکرد ارسال بیمه کارگری موجبات تضییع حقوق آنان را فراهم آورده و این امر باعث کسری مدت زمان پرداخت بیمه کارگران میگردد. 1_1_4.از دیدگاه ایمنی و کنترل ضایعات عدم توجه به نگهداری صحیح تجهیزات و یراق آلات . عدم توجه به خرید لوازم و ابزارهای صحیح ایمنی پیمانکاران. عدم توانایی برآورد ( متره) طرح در دست اقدام. عدم توانایی در تخمین زمان مورد نیاز اجرای طرح. فرار از قیود نظارتی قرارداد. بدیهی است بخش خصوصی در صورت برخورداری از مدیریت توانا , فارغ از موارد فوق , میتواند نسبت به شناخت مشکلا ت اجرایی و ارائه راهکارهای مناسب و رفع موارد مذکور اقدام نماید و در نتیجه زمینه های بروز حوادث کاهش مییابد 1_2.نقش پرسنل اجرائی بخش خصوصی در بروز و پیشگیری از حوادث در بخش خصوصی مدیران جهت کاهش هزینه ها در تلاشند از پرسنلی با حقوق و مزایایی پایین تر استفاده نمایند.بدیهی است افرادی با تخصص و آموزش دیده , طلب اجرت بالاتر را نموده و در صورت عدم نظارت کافی در حین اجراء , این شرکتها تمایل دارند از پرسنل و کارگرانی حتی در سطح روز مزد استفاده نمایند.در مجموع بخش کارگری با شرایط ذیل زمینه ساز بروز حوادث خواهند بود 1_2_1.از دیدگاه فنی و اجرائی عدم شناخت کارگران غیر فنی از شبکه برقدار و یا بی برق (تحویل گرفتن شبکه بدون نصب اتصال زمین موقت در طرفین محل کار جابجایی خودسرانه محلهای پیکتاژ شده 1_2_2.از دیدگاه آموزش عدم اطلاع کارگران آموزش ندیده از استانداردهای توزیع افزایش دوباره کاری در اجرای طرحهای توزیع 1_2_3.از دیدگاه اقتصادی افزایش هزینه اجرای طرح با دوباره کاریها ی حاصل از عدم اطلاع درگیری فکری و فشار اقتصادی ناشی از پایین بودن سطح درآمد 1_2_4. از دیدگاه ایمنی و کنترل ضایعات پوشش نامناسب و غیر ایمن در محل کار(عدم استفاده از لباس کار مناسب) دپوی نامناسب تجهیزات و یراق آلات عدم رعایت حریم خطوط توزیع در حین کار خصوصیات شخصیتی کارگران منجمله بی باکی کم حوصلگی و سن بالا و پیری و خصوصیات جسمی نبود فرهنگ استفاده از ابزار ایمنی عدم ثبات کاری و موقت بودن فعالیت اجرائی کار عدم اطمینان از حمایت بخش خصوصی در طی دوره درمان ناشی از سوانح کار هر گونه قطع و وصل خودسرانه شبکه توزیع عدم بکارگیری علائم هشدار دهنده در حین پهن نمودن سیم شبکه در مسیر عبور و مرور خودروها و عابرین پیاده ترس از دست دادن موقعیت کاری , بعضاً سبب میگردد کارگران با فشار کاری بیش از حد تحملشان برخورد نماید 1_3.نقش تجهیزات در بخش خصوصی در بروز حوادث در سال 1930 فلسفه ایمنی هنریچ مطرح شد “دستگاهها حادثه آفرین نیستند بلکه فاکتور انسانی است که حادثه آفرین است”, لذا همچنانکه در مباحث قبلی مطرح گردید , عامل انسانی با بکارگیری تجهیزات فرسوده و یا غیر استاندارد زمینه های بروز حوادث را فراهم میآورند بخش خصوصی در تلاش است با کاهش هزینه ها و گریز از قیود هزینه ساز قرارداد , نسبت به کاهش هزینه ها و افزایش سود اقدام نماید این نگرش اقتصادی سبب میگردد : 1_3_1.از دیدگاه اقتصادی بکارگیری تجهیزات ارزان قیمت عدم بکارگیری از خودرو آماده در محل کار کاهش زمان اجاره ماشین آلات سنگین و بالا بردن سرعت اجرای کار(بعنوان مثال در کانال کنی این امر موجبات صدمه زدن به تاسیسات زیر زمینی شهری میگردد) عدم بکارگیری از وسایل هشدار دهنده مناسب در محل کار جابجایی کارگران با خودروهای باربری 1_3_2.از دیدگاه فنی عدم استفاده از جرثقیل با تناژ مناسب جهت نصب تیر عدم بکارگیری زنجیرمخصوص جهت جابجایی تجهیزات با جرثقیل عدم بکارگیری بالابر جهت نصب تجهیزاتی که نصب آنها نیاز به بالابر دارد همانطوریکه در ابتدای مقاله مطرح گردید در مدل سیستمی نقس انسان و ماشین توأماً در بروز حوادث موثر بوده و در مطالعات میزان ایمنی بخش خصوصی , میبایست با دید علمی و آماری با مطالعه حوادث رخ داده نسبت به بررسی ریشه های حادثه اقدام نمود . در ادامه مقاله نقش شرکتهای توزیع و اداره کار به عنوان اهرمهای تنبیه و تشویق بخش خصوصی بررسی میگردد 2.ارائه راهکارهای افزایش ضریب ایمنی بخش خصوصی 2_1.نقش شرکتهای توزیع در پیشگیری از حوادث در بخش خصوصی شرکتهای توزیع بعنوان کارفرمای بخش خصوصی مطابق قانون کار و قراردادهای تنظیم شده با بخش خصوصی تمایل دارند تا جائیکه ممکن است قیود دارای بارحقوقی قرارداد را , به پیمانکار محول نموده و از مفاد مسئولیت زا گریز نمایند از سوی دیگر شرکتهای توزیع خود پیمانکار شرکتهای برق منطقه ای بوده و با فرض اعتبار ثابت دولتی , مایلند با کاهش مبلغ ریالی قراردادهای خود با بخش خصوصی , حجم عملیات بیشتری را واگذار نمایند راهکارهای پیشنهادی در خصوص افزایش ضریب ایمنی توسط شرکتهای توزیع در بخش خصوصی از چهار دیدگاه , به شرح ذیل پیشنهاد میگردد : 2_1_1.از دیدگاه بستر سازی 2_1_2. از دیدگاه آموزش و نظارت 2_1_3. ازدیدگاه اقتصادی 2_1_4.از دیدگاه اجرائی 2_1_1.از دیدگاه بستر سازی ارزشیابی ایمنی بخش خصوصی و تعیین شرکتهای پیمانکاری نمونه ایمنی در هرسال در سطح شرکت دعوت از بخش خصوصی جهت شرکت در همایشهای ایمنی و لحاظ نمودن زمان جهت ابراز نظرات این بخش هماهنگی با ادارات کار در خصوص بازدید های نظارتی از فعالیت بخش خصوصی و درصورت عدم رعایت ایمنی , تهیه اخطار و ارسال رونوشت به اداره کار لحاظ قیودی در قرارداد جهت کسر مبلغی از قرارداد در صورت عدم رعایت موارد ایمنی آموزش مکرر پرسنل اجرایی بخش خصوصی با برگزاری دوره های مدون تهیه و تدوین دستورالعملها و جزوات ایمنی تهیه و تکثیر فرمهایی جهت بررسی شرایط روحی کارگران شاغل در محل کار گزینش افراد متقاضی در دوره سیمبانی شبکه های هوایی تعریف بندی در قرارداد جهت پیش پرداخت برای تجهیز کارگاه و تهیه تجهیزات ایمنی مورد نیاز طرح با بخش خصوصی تعریف گردش کار مناسب در رعایت نکات ایمنی توسط پیمانکاران در سیستم تضمین کیفیت با توجه به اقدامات شایسته در شرکتهای توزیع در خصوص برونسپاری و بکارگیری پیمانکار , متاسفانه دیدگاه پیمانکار ستیزی در لایه هایی از شرکت های توزیع وجود دارد که میبایست فرهنگ مناسب جایگزین گردد 2_1_2. از دیدگاه آموزش و نظارت سرکشی و بازدید از محل کار گروه اجرائی افزایش ناظران جهت بازدید مستمر از محل کار بخش خصوصی بکارگیری روشهای آماری در تعیین صلاحیت ایمنی پیمانکاران که در انتهای مقاله به آن اشاره میگردد برگزاری دوره های آموزش سیمبانی شبکه های هوایی با همکاری سازمان فنی و حرفه ای بکارگیری سیمبانهای آموزش دیده حداقل به مدت محدود همراه با گروههای تعمیرات شرکت های توزیع جهت آموزش عملی 2_1_3. ازدیدگاه اقتصادی پیش بینی و تعیین نرخ معقول اجرای طرحهای توزیع شایسته است شرکتهای توزیع با توجه به توان مالی که در اختیار دارند , نسبت به ساخت ,بررسی و معرفی تجهیزاتی که با تکیه بر فن آوری روز میتواند نقش موثری در ارتقاء ایمنی کارگران ایفاء نماید اقدام ورزند 2_1_4.از دیدگاه اجرائی فشار بر پیمانکاران در بازه های زمانی , همانند پایان سال جهت بستن پروژههای در دست اقدام , میتواند زمینه ساز بروز حوادث باشد 2_2.نقش ادارات مهندسی و نظارت شرکتهای توزیع در پیشگیری از حوادث در بخش خصوصی ادارات مهندسی و نظارت بعنوان ناظرین و طراحان شبکه های توزیع میتوانند نقش بسزائی در پیشگیری از وقوع حوادث در بخش خصوصی داشته باشند و این امر با تکیه بر اطلاعات فنی و بازدیدهای مکرر ناظرین میتواند محقق گردد با عنایت به اینکه سیاست شرکتهای توزیع بسمت برونسپاری کارها به بخش خصوصی و پررنگ نمودن نظارت بر این بخش میباشد , متاسفانه ادارات مهندسی و نظارت هم از کمبود نیرو رنج برده و این امر مضافاً با گسترش فزاینده ی شهرها پررنگتر میگردد.لذا جهت افزایش بهره وری نیروهای فعلی موارد ذیل در راستای کاهش حوادث احتمالی پیشنهاد میگردد 2_2_1.در بخش طراحی در تهیه شرح فنی کتابچه پروژه , راهنماییهای مناسب در خصوص خطرات احتمالی شبکه های توزیع و رعایت نکات ایمنی لحاظ گردد در تهیه شرح فنی پروژه , خطوط برقدار مشحص گردد در شرح فنی پروزه لزوم همراه داشتن دوعدد اتصال زمین توسط پیمانکار در صورت درخواست خاموشی قید گردد. در شرح فنی پروژه مشخص گردد کلیه شبکه های موجود برقدار تلقی گردد طراح میبایست در ابتدای تهیه طرح استعلامهای مورد نیاز از ارگانهای خدماتی تهیه نماید علائمی جهت هشدار ایمنی به مجری , در طرح تهیه و در نقشه لحاظ گردد در ریز لوازم پروژه کالاهای هشدار دهنده همچون نوار اعلام خطر برآورد گردد تعداد خاموشیهای مورد نیاز طرح دقیقاً برآورد و لحاظ گردد مقدار حریم خطوط فشار متوسط و فشارضعیف و تاسیسات دستگاههای خدماتی همچون آب و گاز در تهیه طرحها رعایت گردیده و در صورت عدم امکان رعایت حریم با مدیریت مربوطه مکاتبه گردد. شرایط محیطی و بومی در تهیه طرحها لحاظ گردیده و درصورت نیاز به شاخه زنی مقدار هزاین مرتبط در ریزهزاین پروژه برآورد گردد در تهیه پروژههای نقاط مختلف در محلهایی که امکان نصب تیر وجود ندارد از جعبه های پلیمری استفاده گردد در طرحهای تهیه شده نقاط مانور دقیقاً مشخص و به مجری گوشزد گردد عدم آیند ه نگری طراح , میتواند زمینه ساز دوباره کاری و اطا له وقت پیمانکار گردد پراکندگی طرحهای توسعه شبکه و از سویی عدم اطلاع پیمانکار از جغرافیای منطقه میتواند موجبات سردرگمی و زیان دهی پیمانکار گردد با انجام هماهنگی با اتفاقات از تحویل خاموشی به گروههایی که , با توجه به نظر استاد کار اتفاقات توانایی انجام عملیات محوله را , در مدت زمان درخواست شده ندارند, ممانعت گردد 2_2_2.در بخش نظارت قبل از اجرای طرح در خصوص مراحل نظارتی و نحوه اجرای طرح پیمانکار , توجیه گردد در زمان پیکتاژ مجدداً طرح را از نظر اجرائی بررسی و توصیه های لازم به پیمانکار گوشزد گردد ناظر پیمانکار را موظف نماید در صورت برخورد با هرگونه موردی که از دیدطراح پنهان مانده با طراح و ناظر هماهنگ نماید ناظر با مشاهده هر گونه نقض موارد ایمنی , موضوع را کتباً به پیمانکار ابلاغ نموده و در صورت تکرار مطابق ضوابط شرکت و مفاد قرارداد برخورد نماید ناظر سعی نماید بازدیدها و سرکشیهای مداومی از محل کار گروه اجرایی صورت دهد برخورد سلیقه ای با طرح موجبات دوباره کاری و زیان دهی پیمانکاران را فراهم میآورد 2_3.نقش مسئولین ایمنی شرکتهای توزیع در پیشگیری از حوادث اعتلای جایگاه مسئولین ایمنی بعنوان متولیان نظارت بر رعایت نکات ایمنی و کنترل ضایعات در سطح شرکت های توزیع میتواند سهم بسزائی در افزایش ایمنی بخش خصوصی , ایفاء نماید . متاسفانه علیرغم دیدگاه مثبت شرکتهای توزیع در افزایش تعداد پرسنل ایمنی , تاکنون اقدامی مثبت انجام نگرفته است , لذا با افزایش هر روزه پیمانکاران فعال در سطح شرکت پیشهاد میگردد پست مسئول ایمنی در بخش پیمانکاری ایجاد و حتی الامکان در سطح امورها در اداره

جالب

مجله جوک

------------ --------- ---------

ضعیف ترین کلمه حسرت است ،آن را نخور . سست ترین کلمه غرور است ،بشکنش. لطیف ترین کلمه لبخند است ،ان را حفظ کن صمیمی ترین کلمه دوست است او را فراموش نکن .
 

شب که میاد یواش یواش با چشمک ستاره هاش... اجازه هست از آسمون ستاره کش برم برات؟

دلم برای دیدنت چه شاعرانه لک زده. بلور قلب کوچکم ز دوریت ترک زده

معلمی در کلاس علوم از دانش آموزی پرسید:? با دیدن پای این حیوان، نام حیوان را بگو.?
دانش آموز هر چه به پایی که در دست معلم بود نگاه کرد، نتوانست پاسخ دهد. معلم پس از مدتی گفت: ?بگو اسمت چیه تا برایت یک صفر بگذارم.?
دانش آموز پایش را از کفش درآورد و گفت: ?خب، شما هم از روی پای من بگویید اسمم چیه.?


معلم : احمد بگوببینم پرستو ها کی به سمت جنوب پرواز می کنند
احمد: وقتی که دمشان به سمت شمال باشد


خرج کن ولی اسراف نکن. عاشق شو ولی دیوانگی نکن. اسوده باش ولی بیخیالی نکن. حرف بزن ولی وراجی نکن. دوستت دارم???.. ولی پررو نشو


خدایا ما را به راه راست هدایت فرما ، اگه نشد راه راست را به سمت ما کج فرما!!!
میگن : گوشه آسمون نوشته ٬ هرکی یارش خوشگله ٬ جاش تو بهشته . خدائیش چه شانسی داریاااااا مفتی مفتی داری میری بهشت !!!


اشک بهترین پدیده ی دنیاست ولی تا زیبا ترین چیز ها رو از انسان نگیره خودشو تقدیم نمیکنه


شادی بهانه ای برای زندگیست تمام لحظه هایت سرشار از این بهانه
سرمایه عمر یک نفس است , ان نفس برای یک هم نفس است , وقتی نفسی با نفسی هم نفس است , ان نفس برای یک عمر بس است
 
 میگن به یاد یکی بخوابی خوابشو میبینی! می میرم برات تا همیشه ببینمت!


گرچه از دوری این فاصله ها مأیوسم از همین فاصله ی دور تو را می بوسم


مثل شقایق زندگی کن ،کوتاه اما زیبا! مثل پرستو کوچ کن ،فصلی اما هدفمند! مثل پروانه بمیر ،دردناک اما عاشق !


گل اگر خشک شود ساقه اش می ماند ،دوست اگر دور شود خاطره اش میماند .

این دو سه روز رو رژیم بگیر تا لاغر شی که انتخابت نکنن! اینو به بقیه گله هم بگو.
عید قربان پیشاپیش مبارک


دلم از دوریت پاره پاره شد دوختمش حالا تنگ شده . چیکار کنم ؟

در این بازار نامردی به دنبال چه می گردی؟ نمی یابی نشان هرگز تو از عشق و جوانمردی برو بگذر از این بازار ، از این مستی و طنازی اگر چون کوه هم باشی در این دنیا تو می بازی

ما که همسایه اشکیم ولى با دل تنگ/ گر لبى خنده کند یاد شما مى افتیم.

تصاویر زیبا و فوق العاده

معرفی دارویی جدید

پن باکتام

دسته دارویی

ازگروه پنیسیلین ها مهارکننده بتا-لاکتاماز(سیستمیک)

فرآورده پن باکتام از ماده موثره سولتامیسیلین پیش داروی آمپی سیلین و سولباکتام تشکیل شده است .سولباکتام یک مهار کننده آنزیم بتا-لاکتاماز است که موجب گسترش طیف اثر آمپی سیلین می گردد. غلظت سرمی آمپی سیلین پس از مصرف پن باکتام حدودا دو برابر غلظت سرمی حاصل از مصرف دوز معادل خوراکی آمپی سیلین بوده و بنابر این تجویز داروبه صورت دو بار در روز می باشد.

موارد مصرف

عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی شامل  التهاب و عفونت لوزه – عفونت گوش میانی –سینوزیت

عفونت های دستگاه تنفسی تحتانی شامل:برونشیت –پنومونی باکتریال

عفونت های دستگاه ادراری و پیلو نفریت –عفونت های پوستی- عفونت های بافت نرم و عفونت های گونوکوکی

مقدار مصرف

بالغین و کودکان با وزن بیش از 30 کیلوگرم 375-750 میلی گرم هر 12 ساعت

کودکان باوزن کمتر از 30 کیلوگرم : 25-50 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در دوز منقسم

دوره درمان با توجه به نوع عفونت و مدت آن 5 تا 14 روز

سم شناسی

سم شناسی  (Toxicology)

سم شناسی درباره تاثیرات زیان آور عوامل شیمیایی و فیزیکی بر روی سیستمهای زنده بحث می‌کند. Toxicologyاز ریشه یونانی کلمه Lagos و taxicon گرفته شده که به معنای مطالعه تاثیرات منفی مواد شیمیایی روی ارگانیسمهای زنده است.

مقدمه

انسان در یک محیط شیمیایی زندگی می‌کند و بسیاری از این مواد شیمیایی را تنفس می‌کند، می‌خورد و از راه پوست جذب می‌کند. برآوردها حاکی از آنند که بیش از 60000 ماده شیمیایی مورد مصرف عموم بوده و گفته می‌شود در حدود 500 ماده شیمیایی جدید در هر سال، وارد بازار می‌گردد. همراه با پیشرفتهای تکنولوژی آلودگی نیز توسعه یافته است. صنعتی شدن و ایجاد مراکز شهری بزرگ منجر به آلودگی هوا ، آلودگی آب و خاک شده است.

علل اصلی آلودگی مربوط به تولید و مصرف انرژی مواد شیمیایی صنعتی و افزایش فعالیت کشاورزی می‌باشد و در این میان علم سم شناسی، با بررسی تاثیرات نامطلوب ایجاد شده در انسان در اثر این آلودگیها و مشخص نمودن ایمنی ﻳا خطر ناشی از آنها، راه را برای فعالیتهای درمانی این آلودگیها باز می‌کند. سم شناسی دارای شاخه‌های مختلفی می‌باشد.

سم شناسی شغلی

سم شناسی شغلی با مواد شیمیایی که در محیط کار یافت می‌شوند، سروکار دارند. کارگران صنعتی ممکن است در طی تهیه، تولید یا بسته بندی این مواد یا به واسطه استفاده از آنها در محیط کاری، در معرض تماس با آنها قرارگیرند. به عنوان مثال کارگران کشاورزی ممکن است در معرض مقادیر مضر حشره کش قرار گیرند. تاکید عمده سم شناسی شغلی در جهت شناسایی عوامل مسئول، تعیین وضعیتهای منجر به مصرف بی‌خطر آنها و پیشگیری از جذب مقادیر مضر آنها می باشد. حدود تعیین کننده ای جهت مشخص نمودن غلظت های ایمن بسیاری از مواد شیمیایی در محیط کار طرح ریزی شده‌اند تا حالات گوناگون تماس ، مشخص گردد:

1.       TWA : عبارتست از غلظت جهت کار روزانه معمولی 8 ساعته که کارگران می‌توانند مرتبا در آن قرار گیرند بدون هیچ اثر منفی.

2.                 STEL : غلظتی که فقط باید کمتر از 15 دقیقه در آن قرار گرفت و نه بیشتر.

3.                 Ceiling : غلظتی که فقط می‌توان یک لحظه در آن قرار گرفت.

سم شناسی محیطی

سم شناسی محیطی با تاثیرات بالقوه زیانبار مواد شیمیایی، که به صورت آلودگیهای محیط زیست به ارگانیسمهای زنده عرضه می‌شود، سروکار دارد. اصطلاح "محیط" همه مجاورتهای یک ارگانیسم را دربرمی‌گیرد، مخصوصا هوا ، آب و خاک. آلوده کننده ماده‌ای است که در محیط وجود دارد و حداقل بخشی از آن نتیجه فعالیت انسان بوده و تاثیر زیانباری روی ارگانیسمهای زنده دارد. آلودگی هوا، حاصل صنعتی شدن، توسعه تکنولوژی و افزایش شهرنشینی می‌باشد. همچنین انسان ممکن است در معرض مواد شیمیایی مورد استفاده در محیط کشاورزی قرار گیرد، مثل حشره کشها یا مواد مصرفی در ساخت مواد غذایی به صورت باقی مانده‌ها.

سازمان غذا و کشاورزی و سازمان بهداشت جهان ، میزان مصرف روزانه قابل قبول را چنین تعریف می‌کند: میزان مصرف روزانه یک ماده شیمیایی که در طی عمر کامل، بر اساس کل حقایق مشخص شده در آن زمان، ظاهرا فاقد خطر محسوس باشد. این سازمان پس از راه اندازی اطلاعات مرتبط، میزان مصرف روزانه قابل قبول بسیاری از حشره کشها و افزودنیهای خوراکی را که ممکن است وارد زنجیره غذایی انسان شوند، در فهرست می‌آورد.

سم شناسی محیط زنده (Eco Toxicology)

این شاخه از سم شناسی اخیرا به عنوان تعمیم شاخه‌ای از سم شناسی محیط، مشخص شده و مربوط به تاثیرات سمی عوامل فیزیکی و شیمیایی بر روی ارگانیسمهای زنده مخصوصا در جمعیتها و جوامع با اکوسیستمهای مشخص می‌باشد. این شاخه همچنین، مسیرهای جاری شدن این عوامل و اثرات متقابل آنها در محیط را نیز، بررسی می‌کند. احتمال دارد یک حادثه محیطی که تاثیرات شدیدی روی ارگانیزمهای مجزا اعمال می‌کند، هیچ تاثیر مهمی روی جمعیتها یا یک اکوسیستم نداشته باشد. بنابراین نمی‌توان اصطلاحات سم شناسی و اکوتوکسیکولوژی را بجای هم بکار برد.

راههای تماس با مواد سمی

راه ورود مواد شیمیایی به بدن در موقیعتهای تماس مختلف فرق می‌کند. در شرایط صنعتی، استشمام راه اصلی ورود می‌باشد و راه پوستی نیز کاملا مهم است اما مصرف خوراکی، راه نسبتا فرعی می‌باشد. در نتیجه ، معیارهای پیشگیری کننده عمدتا جهت حذف جذب از طریق استشمام یا از طریق تماس موضعی، طرح ریزی می‌شوند. مواد آلوده کننده اتمسفر از طریق استشمام وارد می‌شوند، در حالی که در موارد آلوده کننده‌های آب و خاک ، مصرف خوراکی راه اصلی تماس در انسان است.

طول مدت تماس

واکنشهای سمی ممکن است بسته به طول مدت تماس از لحاظ کیفی متفاوت باشند. یک تماس واحد یا تماسهای متعدد طی 1 یا 2 روز صورت می‌گیرد، نمایانگر تماس حاد (acute exposure) می‌باشد. تماسهای متعدد که طی دوره طولانی‌تری از زمان ادامه یابد، نمایانگر تماس مزمن است. در شرایط شغلی هر دو تماس حاد و مزمن ممکن است رخ دهد.

در حالی که در حدود مواد شیمیایی یافت شونده در محیط، احتمال تماس مزمن بیشتر است. در تماسهای مزمن، تاثیرات سمی ممکن است تا چندین ماه بعد از تماسهای تکراری قابل مشاهده نباشد. تاثیرات زیانبار ناشی از تماس حاد یا مزمن ممکن است برگشت پذیر یا غیر قابل برگشت باشد. برگشت پذیری نسبی تاثیر سمی به خصوصیات قابلیت بهبود عضو آسیب دیده، بستگی خواهد داشت.

حضور مخلوط مواد

انسان بطور معمول، همزمان یا به شکل متوالی با چندین مواد شیمیایی مختلف تماس حاصل می‌کند. این امر، ارزیابی موقعیتهای بالقوه خطرناک را دچار اشکال می‌کند. تاثیر بیولوژیک ناشی از تماس مرکب با چندین ماده را می‌توان به صورت افزایش ، فوق افزایش (سینرژیسم ، یا تحت افزایش (آنتاگونیسم) مشخص نمود. نوعی از فوق افزایش به نام قوت بخشی است که در این هنگام یکی از دو ماده، هنگام تماس هیچ تاثیری اعمال نمی‌کند. اما وقتی تماس با هر دو ماده روی می‌دهد، تاثیر ماده فعال افزایش می‌یابد. همه انواع تداخل عمل در انسان مشاهده شده است.

اهمیت سموم محیطی

هنگامی که سم وارد زنجیره غذایی شود. از آنجا که یک گونه از سایرین تغذیه می‌کند، جلویابی زیستی روی داده و موجب تغلیظ ماده شیمیایی می‌شود. مواد آلوده کننده ای که وسیعترین آثار محیطی را دارند، ضعیف تجزیه می‌شوند. و در آب، خاک و هوا، نسبتا دارای حرکتند و تجمع زیستی از خود نشان می‌دهند. بنابراین تلاشهایی صورت گرفته تا پتانسیل تجمع زیستی مواد شیمیایی آلی موجود در محیط برآورد گردد تا مقدمه‌ای برای برخوردهای مناسب جهت مقابله یا رفع، باشد.

استانداردهای تهویه صنعتی

استانداردهای تهویه صنعتی استانداردهای تهویه صنعتی سازمان ایمنی و بهداشت حرفه ای آمریکا (OSHA) برای فرایند جوشکاری : 1- سپرهای جوشکاری که نزدیک کارگران وجود دارد تا آن­ها را از نور ماورای بنفش ناشی از قوس الکتریکی محافظت کند، باید به صورتی باشد که از تهویه جلوگیری نشود. 2- در شرایط زیر استانداردهای مورد نیاز جهت تهویه فضای جوشکاری و برشکاری فلزات نمی تواند مورد استفاده قرار گیرند: -جوشکاری در فضای کم ­تر از 10000 فوت مکعب برای هر جوش کار . -جوشکاری در اتاقی که ارتفاع سقف آن کمتر از16 فوت باشد. -جوشکاری در فضای تنگ و محدود و به نحوی که راه تهویه مسدود شده باشد. 3-سیستم تهویه­ی مورد نظر محیط انجام جوشکاری را می­توان یا به صورت تهویه­ی موضعی و یا به صورت تهویه­ی عمومی انتخاب کرد. در تهویه­ی موضعی ، استفاده از یک هود متحرک با یک محفظه­ی ثابت قابل قبول است. محفظه باید به نحوی ساخته شده باشد که سرعت جریان هوا در محدوده­ی شخص جوش­کار حداقل برابر با 100 فوت در دقیقه باشد. نکته­ی مهم این جاست که میزان جریانی که از داخل هود عبور می­کند هدف استاندارد نیست، بلکه هدف ، هوایی است که از محدوده­ی تنفسی کارگر عبور می­کند. 4-اگر از تهویه استفاده نشود، باید ماسک­های تنفسی مجهز به لوله­های هوا یا ماسک های خرطومی مورد استفاده قرار گیرد در مناطق بسیار خطرناک که آلودگی هوا سریعا افزایش می یابد، استفاده از ماسک­ تنفسی متصل به منبع هوای قابل استنشاق ضروری است. هم­چنین باید یک ایستگاه کمک­های اولیه برای نجات و تضمین ایمنی کارگرانی که در فضاهای بسته کار می­کنند، وجود داشته باشد. برای انجام تهویه در فضاهای بسته نباید از اکسیژن استفاده شود. در عملیات جوشکاری فلزات سمی ویژه ، حتی بدون توجه به اندازه­ی اتاق کار و دیگر شرایطی که لزوم استفاده از هواکش را مقرر می­کند، هواکش مکنده­ی موضعی یا وسایل حفاظت فردی دستگاه تنفسی مورد نیاز است. 5-درجوشکاری یا برش کاری فلزاتی چون سرب، بریلیوم، کادمیوم، جیوه و فولادضد زنگ استفاده از تهویه­ی موضعی وماسک­های تنفسی مجهز به لوله­ی متصل به هوای قابل استنشاق الزامی است.

تهویه -برگرفته از سایت مدیرگروه بهداشت حرفه ای

استانداردهای تهویه صنعتی سازمان ایمنی و بهداشت حرفه ای آمریکا (OSHA) برای فرایند جوشکاری :

1- سپرهای جوشکاری که نزدیک کارگران وجود دارد تا آن­ها را از نور ماورای بنفش ناشی از قوس الکتریکی محافظت کند، باید به صورتی باشد که از تهویه جلوگیری نشود.

2- در شرایط زیر استانداردهای مورد نیاز جهت تهویه فضای جوشکاری و برشکاری فلزات نمی تواند مورد استفاده قرار گیرند:

-جوشکاری در فضای کم­تر از 10000 فوت مکعب برای هر جوش کار .

-جوشکاری در اتاقی که ارتفاع سقف آن کمتر از16 فوت باشد.

-جوشکاری در فضای تنگ و محدود و به نحوی که راه تهویه مسدود شده باشد.

3-سیستم تهویه­ی مورد نظر محیط انجام جوشکاری را می­توان یا به صورت تهویه­ی موضعی و یا به صورت تهویه­ی عمومی انتخاب کرد. در تهویه­ی موضعی ، استفاده از یک هود متحرک با یک محفظه­ی ثابت قابل قبول است. محفظه باید به نحوی ساخته شده باشد که سرعت جریان هوا در محدوده­ی شخص جوش­کار حداقل برابر با 100 فوت در دقیقه باشد. نکته­ی مهم این جاست که میزان جریانی که از داخل هود عبور می­کند هدف استاندارد نیست، بلکه هدف ، هوایی است که از محدوده­ی تنفسی کارگر عبور می­کند.

4-اگر از تهویه استفاده نشود، باید ماسک­های تنفسی مجهز به لوله­های هوا یا ماسک های خرطومی مورد استفاده قرار گیرد در مناطق بسیار خطرناک که آلودگی هوا سریعا افزایش می یابد، استفاده از ماسک­ تنفسی متصل به منبع هوای قابل استنشاق ضروری است. هم­چنین باید یک ایستگاه کمک­های اولیه برای نجات و تضمین ایمنی کارگرانی که در فضاهای بسته کار می­کنند، وجود داشته باشد. برای انجام تهویه در فضاهای بسته نباید از اکسیژن استفاده شود.

در عملیات جوشکاری فلزات سمی ویژه ، حتی بدون توجه به اندازه­ی اتاق کار و دیگر شرایطی که لزوم استفاده از هواکش را مقرر می­کند، هواکش مکنده­ی موضعی یا وسایل حفاظت فردی دستگاه تنفسی مورد نیاز است.

5-درجوشکاری یا برش کاری فلزاتی چون سرب، بریلیوم، کادمیوم، جیوه و فولادضد زنگ استفاده از تهویه­ی موضعی وماسک­های تنفسی مجهز به لوله­ی متصل به هوای قابل استنشاق الزامی است.

الودگی صدا-شرکت کنترل کیفیت هوا

1- مقدمه

رشد بی‌رویه جمعیت توأم با توسعه صنعتی و تکنولوژی کلان شهرها، مشکلات عدیده‌ای را برای شهرنشینان به ارمغان می‌آورد که آلودگی محیط‌‌‌ زیست یکی از مهمترین این معضلات است.

آلودگی صوتی بعنوان یکی از مهمترین آلاینده‌های زیست محیطی در ایجاد اینگونه مشکلات در شهرهای بزرگ سهم بسزایی را به خود اختصاص داده است.

آلودگی صوتی با فن‌آوری و تکنولوژی صنعتی رابطه مستقیم داشته و بعبارت دیگر همزمان با رشد و ارتقاء تکنولوژی، مشکل صدا نیز ابعاد گسترده‌تری یافته و باعث بروز مشکلات بیشتری خواهد شد.

مشکل این نوع از آلودگی در اکثریت کشورهای صنعتی بعنوان یکی از مهمترین موضوعات زیست‌محیطی تلقی شده و حتی در مدیریت کلان شهرسازی، معماری داخلی مراکز بهداشتی درمانی، آموزشی و تحقیقاتی، مسکونی و تجاری و همینطور طراحی ماشین آلات صنعتی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که هیاهو و دغدغه های زندگی ماشینی، ناراحتیهای جسمی و روحی شهروندان کلان شهرها را باعث می‌شود که عوارض جسمی، روحی و روانی ناشی از سر و صدای ترافیکی در مقایسه با انواع دیگر بسیار زیانبارتر است. این مسائل باعث شده است که جهان امروز برای مبارزه با این معضل هزینه‌های هنگفتی را صرف نماید.

 

2- تعریف صوت و آلودگی صوتی

در اثر ارتعاش مولکول‌های هوا و تغییرات مداوم فشار، صوت بوجود می‌آید. این امواج بصورت طولی در هوا منتشر شده و در محدوده فرکانسی معینی می‌تواند توسط انسان قابل درک باشد.

بنابراین امواج صوتی شکلی از امواج مکانیکی هستند که بصورت امواج طولی منتشر شده و ضمن برخورد با گوش، احساس شنیدن را ایجاد می‌کنند.

امواج مکانیکی می‌‌توانند بصورت فرکانس‌های متفاوت در محیط منتشر شوند، اما محدوده فرکانس‌های قابل درک برای انسان بین 20 تا 000/20 هرتز می‌باشد. امواج کمتر از 20 هرتز را مادون صوت و امواج بیش از 000/20 هرتز را فراصوت گویند.

سروصدا یا آلودگی صوتی را می‌توان بصورت صدای ناخواسته‌ای دانست که موجب بر هم زدن آرامش در زمان استراحت و یا تمرکز افراد در حین انجام کار می‌شود، به همین دلیل صدای موسیقی نیز اگر در یک موقعیت و زمان نامناسب اجرا شود بعنوان منبع آلودگی صوتی در نظر گرفته می‌شود. واحد اندازه گیری صدا بر حسب دسیبل (dB) و بر اساس تغییرات فشار هوا، مقدار آن بین صفر دسیبل (آستانه شنوایی) تا 130 دسیبل (آستانه کری) بالا بیان می‌شود گوش انسان بلندی صدا را در فرکانسهای مختلف یکسان درک نمی‌کند، بر همین اساس فیلتری بر روی دستگاههای اندازه‌گیری صدا نصب میشود (فیلتر وزنی A) تا محدوده اندازه گیری منطبق بر آنچه می‌شنویم باشد و واحد تراز صدا بصورت dB(A)نوشته می شود.

 

2-1- ارزیابی آلودگی صوتی

درصورتیکه بخواهیم وضعیت آلودگی صوتی محیطی را مورد ارزیابی فنی قرار دهیم، لازم است که چهار مرحله کاملا مجزا را طی نمائیم، این مراحل عبارتند از:

1- شناسایی منابع آلودگی صوتی

2- اندازه گیری صدا

3- ارزشیابی با استانداردهای معتبر

4- اقدامات کنترلی در صورت بالاتر بودن از حد آستانه های مجاز

در مرحله نخست لازم است وضعیت محل موردنظر با توجه به آلودگی صوتی مورد بررسی کیفی قرار گیرد. در این مرحله سه سوال مطرح میگردد:

1- آیا مشکل صدا وجود دارد؟

2- میزان تراز صدا در محل مورد نظر چه میزان بوده و آیا بالاتر از حد مجاز است؟

3- صدا از چه منبعی تولید شده و آیا میتواند کنترل شود؟

      برای دستیابی به جواب این سئوالات، کافیست بطور مثال با یک کارگر سالن تولید صحبت نمائیم. درصورتیکه بتوان با هر فردی در فاصله یک متری به راحتی صحبت نمود، احتمالاً میزان صدا در آن مکان به اندازه‌ای نیست که سیستم شنوایی انسان را تخریب نماید، اما برعکس چنانچه برای صحبت کردن و شنیدن صدای فرد مقابلمان مجبور باشیم، در فاصله نزدیک (بین 20 تا 40 سانتی‌متر) فریاد بزنیم،‌ شدت صدا در این مکان به احتمال بسیار زیاد بالاتر از آستانه های مورد قبول بوده و ً‌ می‌تواند باعث کاهش شنوایی کارگر شود. در این شرایط لازم است وارد مرحله دوم شده و با استفاده از تجهیزات مناسب، ترازهای صوتی را دﻗﻴﻘه اندازه‌گیری و تحت تجزیه تحلیل فرکانسی قرار دهیم. در مرحله اول وضعیت آلودگی صوتی بصورت کاملا کیفی مورد بررسی قرار میگیرد، اما در مرحله دوم، میزان شدت و فرکانس اصوات با استفاده از دستگاه ترازسنج صوتی بصورت کمی اندازه گیری شده و می‌‌توان  براحتی وضعیت آلودگی صوتی نقاط مورد نظر را با استانداردهای معتبر صدا مقایسه و مورد ارزشیابی قرار داد. پس از مقایسه میزان صدای موجود با استانداردهای مطرح صدا در صورتیکه ترازهای صوتی کمتر از آستانه های مجاز باشد، مشکل خاصی وجود نداشته و عملا ورود به مرحله سوم منتفی است. اما در صورتیکه میزان شدت ترازهای صوتی فراتر از آستانه‌های مجاز باشد در این زمان باید وارد مرحله سوم گردید و با ارایه رویه‌های اصلاحی در جهت کاهش شدت صدا و کنترل آن گام برداشت.

 

3- فیزیولوژی گوش انسان

گوش انسان از سه قسمت گوش داخلی، میانی و خارجی تشکیل شده است که هر کدام از این قسمتها وظایف مهمی را بر عهده دارند. طبق شکل روبرو لاله گوش با توجه به شکل ظاهری خود امواج صوتی را از محیط اطراف جمع‌آوری نموده و پس از متمرکز نمودن به داخل مجرای شنوایی منتقل می‌نماید. از طریق این مجرا اصوات به داخل گوش میانی انتقال می‌یابند. برخورد اصوات به پرده صماخ به کمک استخوان‌های سه‌گانه به گوش داخلی حلزونی شکل راه یافته و باعث مرتعش نمودن مایع داخل آن می‌شود.

 بخش حلزونی گوش از سلول‌های مویی شکل کوچکی تشکیل شده است که وظیفه انتقال صدا به اعصاب حسی را بر عهده دارند. با شروع حرکات مداوم این موها، سلولهای عصبی مربوط به آنها نیز تحریک شده و باعث تحریک فیبرهای عصبی می‌گردند.

 این تحریکات به مغز می‌رسند و پس از تجزیه و تحلیل این تحریکات، در نهایت صدا توسط انسان درک می‌شود.

 

4- اثرات صدا بر سلامت انسان

بطور کلی می‌توان تأثیرات آلودگی صوتی بر روی انسان را به چند قسمت زیر تقسیم‌بندی کرد:

1- کاهش شنوایی

2- اثرات بالینی

3- تأثیر بر خواب

4- اثرات روحی و روانی

5- اختلال در مکالمات

4-1- کاهش قدرت شنوایی

ساده‌ترین و ملموس‌ترین عارضه‌ای که صدای آزاردهنده برای انسان به ارمغان می‌آورد، کاهش قدرت شنوایی است.

شنوایی طبیعی به سلامتی سه قسمت تشکیل دهنده گوش بستگی دارد و نحوه آسیب به دستگاه شنوایی از سه طریق ممکن است: هدایتی، حسی و عصبی.

کاهش شنوایی هدایتی زمانی اتفاق می‌افتد که قسمت خارجی یا میانی گوش صدمه ببیند. کاهش شنوایی از نوع حسی در اثر آسیب دیدگی گوش داخلی (بخش حلزونی شکل) صورت می‌گیرد و کاهش شنوایی از نوع عصبی نیز در اثر صدمه دیدن نرونهای عصبی اتفاق می‌افتد و در واقع حساسیت سلولهای شنوایی کاهش می‌یابد که به فرکانس اصوات دریافتی بستگی دارد. اثرات ناشی از کاهش شنوایی حسی و عصبی از نوع تغییرات ماندگار و بازگشت ناپذیر می‌باشند. این تغییرات ماندگار می‌توانند ناشی از قرارگیری در معرض یک صدای با تراز صوتی بسیار بلند در مدت زمان کوتاه نظیر انفجار یا تراز صوتی پائین تر با میزان مواجهه طولانی‌تر باشد0 

واکنش سیستم شنوایی بدن انسان در مقابل اصوات آزار دهنده را می‌‌توان به 4 دسته ذیل تقسیم بندی نمود:

1- تطبیق: چنانچه سیستم شنوایی انسان در معرض تراز صوتی بالایی قرار گیرد، خود را با شرایط جدید تطبیق می‌دهد تا از آسیبهای احتمالی در امان باشد.

2- تغییر موقت آستانه شنوایی: این مرحله بعد ازمرحله تطبیق شکل میگیرد و در صورت ادامه مواجهه با ترازهای صوتی بالا، خستگی و کری موقت ایجاد می‌شود.

3- تغییر دائمی آستانه شنوایی: چنانچه تماس فرد با ترازهای صوتی بالا طولانی گردد، اثرات سوء شنوایی عمیق‌تر شده و دائمی می‌شوند‌.

4- تغییر آستانه شنوایی غیر قابل برگشت: در این مرحله سلول‌های شنوایی آسیب دیده و تغییر غیر قابل برگشت آستانه شنوایی را باعث می‌شوند.

 

4-2- اثرات بالینی

از دیگر اثرات نامطلوب ترازهای صوتی بر روی انسان مطابق می‌توان به سر درد و سرگیجه، سوﺀهاضمه، یبوست، زخم معدهو روده، خارش و آلرژی پوستی، ناراحتی های عصبی، تنگی عروق، افزایش فشار خون، سکته قلبی و اختلال در روند خواب می شود. صدای مداوم باعث افزایش هورمون‌های آدرنالین و کورتیزول خون می‌شود. آدرنالین موجب افزایش ضربان قلب و هورمون کورتیزول موجب افزایش استرس و اضطراب در فرد می‌شود. در سر و صدای زیاد و شدید، فشار خون بویژه فشار داخل جمجمه بالا رفته، ترشحات بزاق کم شده و دهان خشک می‌گردد. در ضمن حرکات دودی شکل روده دچار رکود می‌شود.

قرار گرفتن در معرض اصوات با شدت بالا (مانند موتور جت) حالات زیر سبب می‌شود:

حالت تهوع، سرگیجه، خستگی و اغتشاشات روحی و روانی، تحریکات پوستی، لرزش پوست که به عضلات و مفاصل منتقل می‌شود.

 

4-3- تاثیر بر خواب

خواب دارای تغییرات دوره ای مشخص بوده که پس از شروع عمق آن به طور طبیعی در طول شب 4 الی 5 مرتبه دچار افزایش یا کاهش می گردد. با توجه به چنین الگویی، خواب به پنج مرحله تقسیم می شود، که اصطلاﺣﴼ به مراحل صفر تا چهار معروف است. مرحله صفر مرحله بیداری است و مرحله چهار عمیق ترین قسمت خواب است که به مرحله REM یا مرحله رویا – خواب موسوم است.

این مرحله برای آرامش روحی و تمدد اعصاب بسیار حیاتی و مبرم می باشد. در راستای جلوگیری از بروز اثرات منفی بر روی مرحله رویا – خواب در فضاهای داخلی نباید تراز صدا بالا باشد.

 

4-4- اثرات روحی و روانی

یکی از بزرگترین عوامل ایجاد کننده اضطراب در افراد سر و صدا است. مواجهه زیاد با تراز صدای بالا در صنعت، ایجاد عصبانیت و تحریک در عکس العمل فرد می شود. اعتقاد بر اینست که سرو صدا یکی از عوامل مستقیم بیماری‌های روحی است و نیز ممکن است سرعت یا شدت پیشرفت یک ناهنجاری روحی را بیشتر کند.

شواهدی که دال بر ارتباط سر وصدا با بیماری‌های روحی باشد بسیار کم است و بیشتر بر اساس اثرات کلینیکی و بالینی سنجیده می‌شود، علیرغم وجود شواهد ضعیف، این شواهد دلالت بر وجود اثرات منفی سر و صدای محیط بر سلامت روحی افراد دارد.

 

4-5- تاثیر بر روی نوزادان (جنین)

سر و صدا می‌تواند یکی از عوامل سقط جنین باشد. سر و صدا باعث استرس مادران می‌شود، این استرس رگهای رحم را که مسئول تهیه مواد غذایی و اکسیژن به جنین هستند، منقبض می‌نماید، لذا نوزادان اغلب با کاهش وزن به دنیا می‌آیند.

 

4-6- اختلال در مکالمات

تداخل صدا با مکالمات منجر به درصد گسترده‌ای از ناتوانی‌های انسان می‌شود، مانند کاهش تمرکز، کاهش دقت، کاهش اعتماد به نفس، عصبانیت، پایین آمدن قدرت ادراک، مشکلاتی درباره ارتباطات انسانی.

 

5- اثر سر و صدا بر روی گیاهان و حیوانات:

سر و صدا رشد گیاهان را بطور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد و همچنین رشد گیاهان گلخانه‌ای تحت تأثیر صدای موسیقی افزایش می‌یابد. در حیوانات سر و صدا سبب مهاجرت بی‌موقع حیات وحش و پرندگان، خونریزیهای گوش، سقط جنین، بی‌اشتهایی، کاهش شیر در حیوانات شیرده و کوتاه شدن طول عمر آنها می‌شود.

 

6- منابع سروصدا:

عمده‌ترین منابع سر و صدا در محیطهای شهری ناشی از وسایل حمل و نقل می‌باشد. که شامل حمل و نقل جاده ای، هواپیماها و قطارها می‌باشند.

ترازهای صوتی ناشی از وسایل حمل و نقل جاده‌ای (شامل موتورسیکلت، ماشینهای سواری، ماشینهای سنگین و نیمه‌سنگین) سهم عمده‌ای در تولید آلودگی صوتی شهرها دارند.

از منابع دیگر سر و صدا در جوامع شهری می‌‌توان به فعالیت‌های صنعتی، فعالیتهای ساختمانی و تجهیزات و دستگاه‌های موجود در محیط زندگی و منزل اشاره نمود که هر یک سهم مشخصی را در تولید آلودگی صوتی زیست محیطی دارند.

 

7- استانداردهای آلودگی صوتی:

در فاصله بین یک تا دو دهه اخیر، در اکثریت کشورهای جهان توجه خاصی نسبت به مسئله صدا و آلودگی ناشی از آن بوجود آمده که منجر به تدوین آئین نامه‌ها و اجراء قوانین خاص مبارزه با آلودگی صوتی در آن کشورها شده است. در کشور ما نیز اقداماتی در خصوص مبارزه با این آلاینده زیست محیطی آغاز شده که برای دستیابی به شرایط بهینه و بمنظور بررسی و برآورد تاثیرات صدا، لازم است دو نوع استاندارد در ایران تعیین شود:

1. Ambient or Environment Standards: این استاندارد حد آستانه مجازی را برای محیط‌های مختلف شهری تعیین می‌نماید. در صورتیکه هر فردی چه بعنوان عابر و یا بعنوان ساکن در یک منطقه مسکونی و یا بعنوان شاغل در یک منطقه تجاری یا صنعتی تحت آستانه‌های مجاز زیست‌محیطی قرار داشته باشد، دچار عوارض سوء صدا نخواهد گردید.

2. Emission Standards: با استفاده از این استاندارد، میزان ترازهای خروجی منابع ایجاد کننده صدا قابل مقایسه و ارزشیابی می‌باشد. استانداردهای زیست‌محیطی لازم است بمنظور آسایش و آرامش انسان تعیین گردد.

لذا شفاف نمودن و تعیین دقیقاین استانداردها به نوع رفتار، فرهنگ، آداب و رسوم و بالاخره به ساختار فیزیکی شهرها بستگی خواهد داشت، بهمین دلیل در تعیین این نوع استانداردها در کشورهای مختلف تفاوتهایی دیده شده است.

در جدول زیر استاندارد زیست محیطی کشورمان را که توسط سازمان حفاظت محیط زیست اعلام گردیده مشاهده می‌نمائیم. مطابق این استاندارد مناطق شهری کشورمان به 5 دسته تقسیم شده است.

 

حدود مجاز صدا در هوای آزاد ایران

نوع منطقه	روز از ساعت 7 الی 22 dB(A)	شب از ساعت 22 الی 7 dB(A)
1.منطقه مسکونی	55	45
2.منطقه تجاری-مسکونی	60	50
3.منطقه تجاری	65	55
4.منطقه ‌مسکونی-صنعتی	70	60
5.منطقه صنعتی	75	65

  

8- روشهای کنترل و کاهش آلودگی صوتی :

جهت کنترل و کاهش آلودگی صوتی روش‌های مختلفی وجود دارد که در زیر خلاصه‌ای از آنها ذکر شده است:

جهت کنترل آلودگی صوتی باید سه مرحله مد نظر قرار گیرد:

1- کاهش و کنترل صدای منبع تولید کننده صوت

2- کاهش و کنترل صدا در مسیر انتشار صوت

3- کاهش و کنترل صدا در محل دریافت صوت

مرحله اول مربوط به تولید کنندگان وسایل حمل و نقل، خودروسازان و بطور کلی سازندگان تجهیزات می‌باشند که باید قوانین اجرا کردن استاندارد ساخت تجهیزات و اجبار اجرای آن توسط دولت تدوین شود.

در مرحله دوم و سوم هم باید قوانین خاصی در خصوص پیمانکاران ساختمانی برای ساختمانهای کنار منابع سر و صدا تدوین شود. از جمله راهکارهای کاهش و کنترل سر و صدا در زیر آمده است:

 

1-8- تبدیل به احسن نمودن خودروهای فرسوده

بعلت قدیمی و یا فرسوده بودن خودروها صدای تولیدی از اجزای مختلف آنها مثل موتور ، اگزوز و سیستم انتقال نیرو در حد بالایی قرار دارد.

به عبارتی چنانچه خودروهای قدیمی با خودروهای جدید جایگزین گردند علاوه بر کاهش آلودگی هوای منتشره از آنها میزان صدای تولیدی نیز در حد قابل توجهی کاهش می یابد.

 

2-8-استفاده از سدهای آکوستیکی

یکی از راههای مناسب جهت جلوگیری از انتشار صدا به نواحی مجاور خیابانها استفاده از دیواره‌هایی است که دارای جنس، طول، شکل،ارتفاع و طراحی ویژه می‌باشند.

مصالح مورد استفاده در ساخت و طراحی این دیواره ها در مقدار کاهش صدای آنها تاثیر بسیار زیادی دارد.

 

3-8- جلوگیری از تردد خودروهای سنگین در خیابانهای فرعی در شب

در روز معمولا برای خودروهای سنگین و کامیونها ممنوعیت تردد در سطح شهر وجود دارد به همین دلیل این وسایط نقلیه سنگین مجبور به تردد در شب می‌شوند و به علل مختلف مانند تعجیل در رسیدن به مقصد و ممنوعیت استفاده از بعضی مسیرها، خیابانهای فرعی را که از مناطق مسکونی عبور می‌کنند بر می‌‌گزینند و چون در حال حمل بارهای سنگین هستند آلودگی صوتی بالایی را در این مناطق ایجاد می‌کنند. بعلت اینکه مسیرهای فرعی از مناطق مسکونی عبور می‌کنند و خیابانهای اصلی در میان مناطق تجاری قرار دارند و این مناطق در شب فعال نیستند، بنابراین در صورتیکه مسیرهای تردد خودروهای سنگین در شب از مسیرهای اصلی صورت گیرد آلودگی صوتی مناطق مسکونی در شب کاهش خواهد یافت.

 

4-8- استفاده از پوشش گیاهی

پوشش گیاهی اگر دارای ارتفاع کافی، عرض و تراکم مناسب باشد می‌تواند صدای ناشی از ترافیک بزرگراهها را کاهش دهد. استفاده از پوشش گیاهی علاوه بر کاهش صدا، اثرات روانی مطلوبی نیز در بر دارد و برای ایجاد یک پوشش گیاهی نیاز به فضای زیاد می‌باشد.

 

5-8- استفاده از آسفالتهای متخلخل

در خصوص تماس سطح تایر با سطح جاده عوامل موثر در ایجاد صدا، شکل آج و نوع لاستیک ماشین، همچنین نوع و قدمت آسفالت مورد استفاده مهم می‌باشد. هر چه سطح جاده هموارتر و دارای تخلخل بیشتری باشد صدای تولیدی کمتر خواهد بود.

 

6-8-عایق بندی ساختمانها

در حالت کلی مواد جاذب صوتی میزان تراز صوت را کاهش می‌دهند و برای ساختمانها می‌توان از مصالح مناسب جهت جذب صوت دریافتی یا انعکاس آن از سطح ساختمان استفاده کرد.

انرژی صوتی در مواد نرم ودارای تخلخل زیاد بصورت موثری جذب می‌شوند در حالیکه برای انعکاس، از مصالح سخت و فشرده استفاده می‌شود. در خصوص عایق‌بندی ساختمانها می‌توان از پنجره‌های دو جداره که درزبندی آن بصورت کامل انجام شده است استفاده کرد.

دیوارهای آجری عایق‌های صوتی بسیار خوبی هستند ولی در جذب صوتی بسیار فقیر می‌باشند و با ترکیب یک مانع با چگالی بالا می‌توان در کاهش بیشتر سر و صدا در ساختمانها استفاده کرد.

 

 

کنترل صدا در ماشین های اره فلزات

سارا لاهیجانی خسروشاهی

کارشناس ارشد ایمنی و بهداشت صنعتی

مقدمه :

این اطلاعات با همکاری کاربران و تهیه کنندگان / سازندگان ماشینهای اره فلزی برای کاهش مواجهه کارگران با صدا فراهم شده است . استفاده کنندگان این ماشینها ممکن است به بعضی همکاریهای خاص در خصوص کنترل صدا نیاز داشته باشند .

● مشکل

اره فلزی دایره ای ، خصوصا" آنهایی که با سرعتهای بالا کار می کنند و فلزات غیر آهنی نظیر آلومینیوم را می برند صدای زیادی را تولید می کنند . این صداها به طور مشخصی می توانند از 100db تجاوز کنند .

اره های با سرعت زیاد ، عموما" برای بریدن طولی از فلز به مقدار زیادی و کارهای mitre-cutting از این ماشینها استفاده می شود ، و تنوع زیادی در کار دارند ، بعنوان مثال در تولید میله ، نوار فلزی ، قالب زدن مواد ، و با عمومیت کمتری ، از آنها برای بریدن قسمتهای سبکتر فولاد استفاده می شود .

چرخش آزاد اره در هوا می تواند صدای حدود 90-95db ایجاد کند . پریودهای چرخیدن آزاد اره می تواند اثر مهمی روی مواجهه روزانه اوپراتور اره با صدا داشته باشند .

◄منابع صدا :

♪ صدای ناشی از چرخش آزاد تیغه اره که عموما" با اختلال در هوای اطراف تیغه ایجاد می شود . ( صدایی مثل خش خش ) . وقتیکه فرکانس چرخش اره با فرکانس تشدید تیغه یکی می شود صدا تقویت شده و صدایی با شدت زیاد شبیه صوت زدن ایجاد می کند .

♪ صدای ناشی از بریدن : در اثربرخورد شدید بین تیغه اره و قطعه کار ؛

♪ صدای ارتعاش قطعه کار و تیغه که بستگی به میزان خوراک دادن به تیغه دارد . ( وقتی رزونانس رخ می دهد صدایی شبیه زنگ اخبار ایجاد می کند .)

◄وظایف سازندگان و تهیه کنندگان :

قوانین ( ایمنی ) تولید ماشین 1992 تهیه کنندگان ماشین آلات را ( که ممکن است سازندگان آن نیز باشند ) به انجام اندازه گیری برای کاهش ریسک ناشی از صدا ملزم می کند .

کنترل صدا در منبع بوسیله راههای مهندسی اختیاری می باشد و عموما" بهتر است در مرحله طراحی از طریق توجه به مکانیسمهای تولید صدا انجام شوند . تعدادی از سازندگان ماشینهای با دیواره های کامل اکوستیک تولید می کنند. ( عموما" ماشینهای کاملا" اتوماتیک هستند ) . همچنین سازندگان/تهیه کنندگان به فراهم نمودن اطلاعات درباره انتشار صوت و اندازه گیری مطابق استانداردهای مربوطه ملزم می شوند .

◄ وظایف استفاده کنندگان از ماشین :

قانون صدا در قوانین کار 1989 کارفرمایانی را که از وسایل و فرآیندهایی که تولید صدا می کنند ، استفاده می کنند را ملزم به پیشگیری از صدمه شنوایی کارگرانشان می کند . قانون 6 ملزم می کند که ریسک صدمه شنوائی تا پایینترین سطح قابل اجرا کاهش داده شود .( اگر سطح مواجه روزانه پرستل با صدا بیش از 90db می باشد) . کاهش ریسک باید بیشتر بوسیله کنترلهای مهندسی انجام شود نسبت به اینکه از حفاظهای شنوایی استفاده شود . به معنی دیگر ، استفاده کنندگان از اره های فلزی باید یکی از کنترلهای مهندسی توضیح داده شده در این مقاله یا یکی دیگر از راههای مناسب را که بطور معقول قابل اجرا است را انجام دهند .

◄ خریداری ماشینهای جدید :

خریداران باید در هنگام انتخاب ( به منظور خریداری ماشینهای آرامتر از ابتدا ) از اطلاعاتی که از طرف سازندگان در خصوص صدای ماشین ارائه می شود استفاده کنند و همچنین توصیه های بیشتر از سازندگان در خصوص کنترل اضافی صدا ( مثل عایق نمودن ، شرایط کار کردن و ... ) می تواند مفید باشد .

◄ برای اره های موجود ، جائیکه بطور معقول قابل اجرا می باشد ، باید مراحل کاهش صدا در منبع انجام شوند .متدهای عملی کاهش صدا به عنوان قسمتی از ارزیابی صدا ( که قانون صدا در قوانین کار ملزم می کند ) دیده شود . با ارزیابی دقیق سطح صدا در هر سیکل کاری مثل بارگیری ، خوراک دادن ، بریدن و ... منابع صوتی غالب می توانند شناسایی شوند . این اطلاعات سپس می توانند برای کمک در انتخاب مناسبترین تکنیکهای کاهش صدا استفاده شوند . تمام روشهای گفته شده ممکن است به تنهایی صدا را کاهش دهند و یا ممکن است به ترکیب چند روش نیاز باشد .

♣ تعدادی از روشهای کاربردی کاهش صدا عبارتند از :

◙ تیغه های اره را برای کار مورد نظر ، درست انتخاب کنید .

◙ تیغه ها را به منظور حفظ عملکرد بهینه اره ، تیز نگهدارید .

◙ گیره مناسبی را برای قطعه کار جهت کاهش انتشار صدا فراهم کنید . ممکن است گیره های اضافی استفاده شوند ، مثل گیره های ضامندار که بطور مناسبی جاگذاری می شوند که مجهز به لائی یا بالشتکهایی هستند که برای خفه کردن انتشار ارتعاش و پیشگیری از صدمه به قطعه کار بکار برده می شوند .

◙ عدم تعادل محوری و جانبی که در طی پیچ خوردن احتمالی بوجود می آید را کاهش دهید .

◙ از تیغه های اره میرا شده استفاده کنید . ( توصیه سازنده اره را دنبال کنید .)

◙ مواد جذب کننده صدا/ارتعاش را روی سطح میز تغذیه دهنده استفاده کنید .

◙ بدنه ماشین را با استفاده ار ترکیبات خفه کننده مناسب ، میرا کنید .

◙ محیطی که عمل بریدن در آن انجام می شود را با استفاده از مواد مناسب جاذب صوت محصور یا نسبتا" محصور کنید .

◙ هنگامیکه به اره نیاز ندارید آنرا خاموش کنید .

◙ اره را در اتاق جدایی ( برای محدود کردن مواجه صدا با کارگران دیگر ) قرار دهید .

◄ میرا کردن تیغه اره :

تیغه های میرا شده می توانند بطور قابل توجهی صدا را کاهش دهند ، مخصوصا" برای آن تیغه هایی که در حال چرخش آزاد رزونانس ایجاد می کنند . متدهای مختلف میرا کردن با درجات مختلفی از موفقیت امتحان شده اند . این تیغه ها انواع زیر را شامل می شوند : تیغه های متورق شده ، ورقها یا دیسکهای میرا شده ، تیغه هایی که در آنها بوسیله لیزر شکافهای کوچکی شبیه s ایجاد شده ، بعنوان مثال روی یک اره یک فوم مناسب می تواند در داخل حفاظ موجود در نوک اره برای جذب صدا اضافه شود که در زمان یکسان یک اثر خفه کنندگی را روی تیغه اره ایجاد می کند .

در مجموع پیشگویی میزان کاهش صدا با استفاده از این روش مشکل است اما در بعضی کارهای خاص تا بیش 6db کاهش صدا مشاهده شده است . این بهبود ممکن است در تیغه های جدید و یا تیغه هایی که برای پرداخت فرستاده می شوند ، دیده شود .

◄نگهداری :

کنترلهای انجام شده برای کاهش صدا باید در بازرسی های دوره ای سنجش شوند و لازمست بازرسی انجام شود برای کسب اطمینان از اینکه کنترلها بطور مداوم موثر می باشند .

◄ آموزش :

قانون صدا در قوانین کار ، کارفرمایان را به ارائه اطلاعات ، دستورالعملها و آموزش مناسب کارگران ملزم می کند .

آلودگی صدا در صنعت و ضرورت کاربرد روشهای کاهش و کنترل آن

اغلب فعالیتهای صنعتی با تولید صدای زیاد همراه هستند که پرسنل شاغل در این صنایع را تحت تاثیر قرار می دهد. آلودگی های صدا در صنعت، محصول فرعی و ناخواسته تبدیل انرژی های مختلف به هم است.
حداکثر سر وصدای مجاز در محیط کار در یک شیفت 8 ساعته 85-90db می باشد. تعیین این حد تماس شغلی به عنوان استاندارد شغلی مواجهه با صدا به این معنی است که تماس با مقادیر بالاتر، موجب ایجاد عوارض بهداشتی غیر قابل برگشت در انسان می شود. و این در حالی است که مطالعات مختلف حاکی از تماس کارگران با شدتهای بسیار بالاتر می باشد.
صوت بیشتری از حد مجاز، که معمولا در تماس های شغلی حاصل می شود، می تواند موجب افت شنوایی و کری شغلی، اختلالات مغزی، عوارض روانی – فیزیولوژیک ، اختلال در خواب و کاهش توان فیزیکی فرد شود. سر و صدای محیطی حتی اگر به حد استاندارد هم نرسیده باشد، با مداخله در ارتباطات کلامی فرد و اختلال در تمرکز وی ممکن است مانع از خلاقیت فرد در کار شود.
با توجه به صنایع مهم و عظیمی که در کشور، سرمایه گذاری گردیده و در حال توسعه می باشد، لازم است که با استفاده از تجربیات محققان داخلی و خارجی و کشورهای صنعتی از مواجهه با آلودگی صدا جلوگیری به عمل آید و یا از ابتدا برای کنترل و کاهش این عالم زیان آور، برنامه ریزی های دقیق صورت گیرد.

عوامل زیان اور محیط کار

نور و روشنایی

نور نه تنها برای دیدن اشیا و استفاده از آنها و انجام کارها ضروری است بلکه عاملی مهم برای ایجاد یک محیط کار مطبوع و دلپذیر است.

تحقیقات نشان داده اگر روشنایی با نوع کاری که باید انجام گیرد متناسب و کافی باشد بر کارآیی افراد می‌افزاید و به تقلیل حوادث کمک می‌کند

اگر حوادث ناشی از خستگی باشد روشنایی متناسب به منزله تدبیری برای پیشگیری از حادثه است

برای طرح یک سیستم روشنائی مناسب سه عامل کار،روشنائی و محیط که در قابلیت دید موثر هستند باید تجزیه وتحلیل شوند

محاسن نور کافی و مناسب در محیط کار

1-‌ جلوگیری از احساس خستگی کارکنان

2-‌ کاهش اشتباهات

3-‌ کاهش تعداد حوادث و سوانح درمحیط‌های کارگاهی

4-‌ بهبود روحیه کارکنان

5‌- بهبود کیفیت کار و افزایش بازدهی

عوامل موثر در رویت اجسام

در رویت اشیا تنها مقدار نور موثر نیست بلکه عوامل دیگری نیز دراین امر سهیم هستند مانند:

اندازه اشیا

رنگ اشیا

زاویه دید

فاصله اشیا

مدت رویت اجسام

رفت و آمد بین تاریکی و روشنی

منابع نور

به طور کلی روشنایی رامی‌توان به نور طبیعی و نور مصنوعی تقسیم کرد. روشنایی طبیعی به شرط آنکه به مقدار کافی باشد بر نور مصنوعی برتری دارد زیرا بر روی باکتری‌ها اثر کشنده دارد واز همه‌گیری امراض جلوگیری می‌کند. با وجودی که استفاده از نور طبیعی مستلزم هزینه‌ای نیست ولی درموارد زیر استفاده از روشنایی مصنوعی در محل کار بر روشنایی طبیعی برتری دارد:

1-‌ در مناطقی که دارای آفتاب مداوم نیست و میزان نور دائم در حال تغییر است و به خوبی قابل استفاده نیست.

2-‌ استفاده درست از نور طبیعی بستگی به طرز و محل نصب پنجره در ساختمان‌ها دارد. اگر پنجره‌ها درست تعبیه نشوند لا‌زم است در جاهایی که به‌اندازه کافی نور طبیعی تامین نمی‌شود، استفاده از نور مصنوعی استفاده گردد.

3-‌ شدت و ضعف میزان نور طبیعی قابل کنترل نیست در صورتی که نورهای مصنوعی قابل کنترل هستند وبه صورت یکنواخت و مداوم می‌توان از آنها استفاده کرد.

به طور کلی نور مصنوعی یا غیرمستقیم که یکی از منابع اصلی تولید آن الکتریسته است به سه طریق تعبیه می‌شود:

1-‌ روشنایی مستقیم‌

2-‌ روشنایی غیرمستقیم

3‌- روشنایی نیمه مستقیم

استفاده صحیح از نور

برای اینکه از سیستم روشنایی موجود و تعبیه شده در یک مکان حداکثر استفاده به عمل آید به برخی نکات اشاره می‌کنیم:

1‌- حباب‌ها و لوسترها تمیز نگه داشته شوند

2- چراغ‌های اضافه خاموش شود

3-‌ برای دیوارها و سقف‌ها حتی‌المقدور از رنگ‌های روشن استفاده گردد زیرا رنگ و نور ارتباط بسیار تنگاتنگ و نزدیکی با هم دارند.

جنبه های بهداشتی و ایمنی نور

نور خیلی کم یا زیاد به سلامتی آسیب وارد میسازد. نوری که برای کار بینائی کافی نباشد ممکن است موجب ضعف دید همراه با درد چشم(asthenopia) که معمولا به آن خستگی چشم در اثر کار زیاد یا در اثر نقص کانونی چشم(Eyestrain) گفته میشود، همراه با ریزش اشک ،قرمزی چشم،سردرد، گیجی(Dizziness) و سایر علامات گردد.سایر نشانه های فشار واسترس، مانند تغییرات فشار خون و ضربان قلب ، نیز دیده می شود. اشیاء تولید کننده نور بسیار روشن،مانند خورشید ، جوشکاری،لیزرها و لامپهای تخلیه ای با شدت زیاد، ممکن است به رتین چشم صدمه وارد ساخته،و موجب نیمه کوری یا تمام کوری شود.

به استثناء لیزر مکانیسم حفاظتی بدن(عکس العمل چشم زدن)، مانع چنین آسیبهائی می شود.

برای ایمنی ، انجمن مهندسی روشنائی و موسسه استاندارد ملی آمریکا بر حسب شدت خطر و سطح فعالیت، حداقل1_5 فوت کندل روشنائی را توصیه کرده است.

علاوه بر مقدار نور ، عوامل فیزیکی دیگر از جمله سایه ها،نسبت درخشندگی و خیره کنندگی مستقیم وانعکاسی نیز ممکن است بر وقوع سوانح  تاثیر بگذارند

منبع : مبانی بهداشت محیط  ، شریعت پناهی ، انتشارات دانشگاه تهران ،1382

سر و صدا

مجموعه عوامل و شرایط قابل درک به وسیله حواس پنجگانه که جزئی از محیط فیزیکی کار است. به عنوان عوامل و شرایط فیزیکی محیط کار مطرح هستند که علا‌وه بر مکان، وسایل و ابزار کار، عواملی نظیر روشنایی، گرما، سرما، رطوبت، صدا، ارتعاش و غیره را شامل می‌شود. اگر این عوامل از حدود لا‌زم و قابل تحمل فراتر روند و یا از حدود توصیه شده، در استانداردها کمتر یا پایین‌تر باشند عوارض و یا مسائل خاصی را به وجود می‌آورند که لا‌زم است برای حفظ سلا‌مت نیروی انسانی در محیط‌های کاری رفع گردند. آثار سرو صدابه طور کلی سرو صدا در محیط کار عوارض مختلفی را ایجاد می‌کند که عبارتند از: 1‌- عوارض روانی و عصبی 2‌- تداخل در ارتباطات 3-‌ خستگی و کاهش راندمان کار 4-‌ اثر فیزیولوژیکی 1‌ اثر روانی سر و صدا به مشخصات فیزیکی صدا مانند فرکانس، فشار و شدت صدا بستگی دارد. به طوری که سر و صدای زیاد باعث کاهش تمرکز اعصاب و فعالیت‌های مغزی شده و بر روی سلسله اعصاب اثر می‌گذارد. سردرد، سرگیجه، ضعف عمومی، بی‌خوابی و عصبی شدن از جمله علا‌ئمی هستند که در این زمینه ظاهر می‌شوند. تداوم کار در معرض چنین سرو صدایی ممکن است باعث شود فرد به امراض روانی مبتلا‌ گردد. 2- در محیط پر سر و صدا امکان صحبت کردن و گاهی اوقات به علت نوع کار، انجام دادن درست آن مقدور نیست. در چنین حالتی افراد مجبور می‌شوند با صدای بلند با یکدیگر صحبت کنند که ادامه این کار عوارض مختلفی را می‌تواند ایجاد کند. این موضوع تحت عنوان تداخل در ارتباطات مطرح است. 3-خستگی و کاهش راندمان کار، از دیگر عوارض سر و صدای محیط کار است که آن را از نظر کیفی و کمی تحت تاثیر قرار می‌دهد و از بعد اقتصادی بسیار مهم است. 4-درخصوص اثر فیزیولوژیکی هم گفتنی است سر و صدای شدید بر روی دستگاه‌های مختلف بدن عوارض گوناگونی به جای می‌گذارد. از جمله کاهش میزان شنوایی که ممکن است به کری موقت یا دائمی بینجامد. درد گوش، حال بهم خوردگی، بالا‌ رفتن فشار خون، زخم معده و ... از دیگر بیماری‌هایی هستند که در این زمینه بروز پیدا می‌کنند. جدول زیر قدرت شنوایی بر حسب شدت صورت را نشان می‌دهد: شدت صدا درجه شنوایی نشنیدن صدایی با شدت 20 دسی بلنشنیدن صدایی با شدت 30 دسی بل نشنیدن صدایی با شدت 45 دسی بلنشنیدن صدایی با شدت 85 دسی بل نقص مهمی به شمار نمی‌رودنقص در مکالمه ظاهر خواهد شد سنگینی گوش کریکاهش و کنترل سر و صدادر کارگاه‌های صنعتی، تمهیدات و شیوه‌های مختلفی از قدیم به کار می‌رفته است از جمله: تعویض ادوات و وسایل کار، استفاده از ماشین‌های بدون سرو صدا، استفاده از روش‌های سنتی از قبیل روغنکاری ماشین‌ها و تعویض قطعات کهنه و فرسوده آن، استفاده از قطعات لا‌ستیکی و پلا‌ستیکی و غیره. اگر روش‌های مذکور موثرنباشد استفاده از گوشی‌ها و کالا‌ ‌های مخصوص جهت حفاظت کارگران مفید است. همچنین لا‌زم است قبل از شروع کار از کارگران، آزمایش‌های قدرت شنوایی به عمل آید و هر چند مدت یک بار تکرار شود.طرح‌ریزی صحیح ماشین‌ها، لوازم جذب‌کننده سر و صدا، کنترل ارتعاشات، خاموشی ماشین‌ها برای مدت زمان معین و غیره نیز از روش‌هایی هستند که می‌توان برای کاهش و کنترل سر و صدا در نظر قرار گیرند. در ادامه به دو روش کلی که برای کنترل سر و صداهای مزاحم وجود دارد اشاره می‌کنیم: الف‌ -جذب صدا: در این روش شدت سرو صدا در محیط کار با تقلیل میزان انعکاس امواج صوتی به وسیله نصب وسایلی برای گرفتن و تخفیف ارتعاشات صوتی تقلیل داده می‌شود به این معنی که با استقرار وسایل جذب صدا در سقف‌ها و دیوارها، به جای اینکه امواج صوتی تولید شده منعکس شود، جذب دیوارها و سقف‌ها شده، بدین صورت مقدار زیادی از شدت صدای تولید شده کاسته می‌شود.ب-‌ عایق کردن صدا: در این روش کانون‌ها و عملیات مولد صدا، نظیر محل کار ماشین‌ها، از سایر قسمت‌های محیط کار مجزا (توسط کشیدن دیوار یا نصب آنها در محل‌های جداگانه) و از انتقال صدا به جاهای دیگر جلوگیری می‌شود. ضمنا علا‌وه بر عایق کردن سقف‌ها و دیوارها، به منظور جلوگیری از ورود صدا از خارج و کاهش ارتعاشات صورتی تولید شده در داخل می‌توان سر و صدا را درهمان منبع تولید صدا (کانون‌های صدازا) از بین برد. به طور مثال: 1-‌ نصب وسایلی در ماشین‌آلا‌ت برای کاهش سرو صدا و ارتعاشات. 2‌- استفاده از وسایل اتوماتیک برای بستن درهای بزرگ و سنگین، برای جلوگیری از سر و صدای ناراحت‌کننده ناشی از بستن درها و روغنکاری به موقع قفل‌ها، لوله‌ها، دستگیره درها و همچنین قسمت‌های گردان ماشین‌ها تا راحت و روان کار کنند و سر و صدا تولید نکنند. 3‌- صدای زنگ تلفن‌ها را با استفاده از وسایلی که در آنها نصب می‌شود، می‌توان کاهش داد.4-‌ کارکنان را می‌توان آموزش داد که آرام صحبت کنند و از ایجاد سرو صدا و همهمه، به خصوص وقتی دور هم جمع می‌شوند یا از راهروها می‌گذرند جدا خودداری کنند. 5-‌ استفاده از کفپوش در اتاق‌های چوبی، سیمانی یا آجری که باعث جذب امواج صوتی و کاهش سرو صدا می‌شود. 6- استفاده از ارابه‌های دستی کوچک با چرخ‌های لا‌ستیکی برای حمل و نقل بار در راهروها و اتاق‌ها. 7-‌ تنظیم صحیح روش کار، باعث تقلیل مقدار زیادی از آمد و شدهای غیرضروری و در نتیجه، در عین افزایش کارآیی، موجب کاهش میزان سرو صدا می‌شود   سر وصدا با صنعتی شدن کشورها آلودگی صوتی به صورت یک مسئله در محیط کار وبه خصوص کارخانه ها بروز کرده است   صوت برای انتشار نیاز به محیط مادی دارد   فرکانس یاتواتر، فشار صدا یا بلندی، از خواص فیزیکی صوت است   گوش عادی دارای حداقل و حداکثر آستانه شنوایی است   در یک محیط کاری با توجه به اینکه کارگران چه مقدار در محیط کار وباچه وسایلی سروکار دارند میتوان گفت:صداهای بیش از صدوبیست دسی بل ناراحت کننده، دردآور  و زیان آور هستند   اثرات و بیماریهای ناشی از سروصدا   موجب سلب آسایش و خواب انسان است کاهش میزان شنوائی وهچنین ناشنوایی ناشی از صدا مانند: کاهش شنوایی _وز  وز  گوش کاهش بازده کار انسان و زیانهای اقتصادی اثرات فیزیولوژیکی از قبیل :افزایش فشار خون جریانی_افزایش ضربان قلب و بالارفتن مصرف اکسیژن_اثرات روانی_ایجاد زخمهای دستگاه معدی رودی ناراحتیهای عمومی از قبیل : خستگی، عصبانیت،پیری زودرس ،  ناامیدی،سردرد ،سرگیجه،ضعف عمومی وهمچنین کرشدن فرد که بر دو دسته است: موقت و دائم   کری موقت : درجه ابتلای افراد به این بیماری بستگی به زمانی دارد که در معرض صدا قرار میگیرند و اگر برای مدت طولانی این وضع ادامه پیدا کند احتمال دارد که حتی با فواصل استراحت چند ماهه یا چند ساله هم شنوایی به حالت اولیه برنگردد.   کری دایم  این حالت در مورد افرادی رخ میدهد که مدتها در معرض صداهای بیش از یکصد دسی بل قرار گرفته و برنامه محافظت از شنوائی درباره آنها اجرا نشده است.در این حالت از بیماری اودیو گرام شدت شنوایی سقوط میکند.جالب اینجاست که وضع این بیماران در معاینات کلینیکی مگر در موارد پیشرفته تشخیص داده نمیشود و در اینجاست که ضرورت اودیومتری بصورت دوره ای مشخص می شود. ((شنوایی گوش را بوسیله دستگاه مخصوصی به نام اودیو متر اندازه گیری میکنند که به این عمل اودیومتری گویند و منحنی های حاصل از آزمایش های آن را اودیو گرام گویند))       کنترل سروصدا   صدا از یک منبع تولید میشود و بعد طی یک مسیر به گوش شنونده میرسد،بنابراین با کنترل یک یا چند منبع تولید، مسیر انتشارسروصداوگوش شنونده میتوان از اثرات زیان آور آن جلوگیری کرد.   راهکارها   کاهش صدا از منبع تولید   روشی مهندسی و مکانیکی،پر هزینه،وقت گیر وموثرترین روش کاهش سر و صداست   مثالها:   نصب دستگاههای خفه کننده صدای خروج هوا تغییرات در ماشینها(مکانیکی و...) پوشش ماشین با صفحات آکوستیک تعمیر ونگهداری وروغن کاری ماشینها عایق کاری سطوح دیوار و سقف با مصالح جذب کننده برای کاهش مقدار سر وصدائی که از طریق ساختمان و هوا انتقال می یابد   تغییر مسیر انتشار   مثالها: حصار کشی در اطراف ماشین ساختن موانعی میان منبع تولید و محیط کار افزایش فاصله منبع تولید و شنونده عایق کاری سقف ،دیوار و کف ساختمان استفاده از فنرهای فلزی ،لاستیک،چوب پنبه و لایه های پشم شیشه     روشهای کاهش سروصدائی که به شنونده میرسد تغییر محل کارگر تغییر برنامه کار استفاده از اتاقکهای ضد صدا و آکوستیک برای کارگر راهکارهای دیگر استفاده کارگران از محافظ های گوش اجرای برنامه های آموزشی در جهت کاهش صدا جداکردن مناطق مسکونی از تجاری وصنعتی ادیومتری نمودن مرتب کارگران در فواصل زمانی لازم بازدید مرتب محل کار کارگران     منبع : مبانی بهداشت محیط ، انتشارات دانشگاه تهران ،1382

تحلیل حوادث

تجزیه و تحلیل حوادث مرگبار مرتبط با تجهیزات در عملیات حفاری معدن در آمریکا : سال 1995-2005

فاطمه کرمی

فاطمه اسدالله زاده زارع

چکیده :

 به رغم کاهش قابل ملاحظه در میزان مرگ و میر در حفاری معادن ، تعداد این حوادث در سطح بالائی است ، بر اساس تعداد مرگ و میرهای سالانه ، نگرانی عمده و مستمر در ایمنی معدن ، مرتبط با ادوات می‌باشد ، این مطالعه به منظور مشخص نمودن مرگ و میرهای روی داده در معادن و مرتبط با تجهیزات صورت گرفته ، و انجام تجزیه و تحلیل حوادث روی داده طی 11 سال گذشته یعنی از سال 1995 تا سال 2005 می باشد . مرگ و میرهای حاصل از گزارشات اداره ی بهداشت و ایمنی معادن در این مطالعه استفاده شده ، نتایج نشان می‌دهد که نسبت کل مرگ و میرهای معادن و منسوب به تجهیزات از 37% تا 88% د سال می‌باشد در این گزارشات چارچوب های مذکوربه بیشترین نسبت مرگ و میرها مربوط به کامیونها (3/23 %) و تسمه نقاله ها (3/9 % ) لودر (5/8 % ) و تجهیزات مختلف (6/36 % ) می باشد . رابطه بین تعداد مرگ و میرهای مربوط به تجهیزات و تجربه حفاری معدن نیروی کار ، نیز بررسی شد . این مطالعه نشان میدهد که کارگران با کمتر از 5 سال تجربه مناسب در حفر معدن 44% کل مرگ و میرها را به خود اختصاص داده اند . از کل مرگ و میرهای حاصله در مدت زمان 11 ساله (1995تا2005 ) .

آلودگی محیط زیست

دید کلی

آلودگی محیط زیست از منابع گوناگون صورت می‌گیرد. با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن‌آوری و ازدیاد روز افزون جمعیت ، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می‌کند. بطوری که در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولتمردان است. امروزه وضعیت زیست محیطی به گونه‌ای شده است که مردم یک شهر یا حتی یک کشور از آثار آلودگی در شهر یا کشور دیگر در امان نیستند.





برفی که در نروژ می‌بارد مواد آلاینده‌ای به همراه دارد که منشا آن از انگلستان و آلمان است. یا باران اسیدی در کانادا نتیجه مواد آلاینده‌ای است که منشا آنها از ایالات متحده است. در آتن گاهی مجبور می‌شوند به علت آلودگی شدید هوا کارخانجات را تعطیل و رفت و آمد اتومبیلها را محدود کنند. شهرهای دیگر دنیا مانند مکزیکوسیتی ، رم و تهران نیز با مشکل آلودگی هوا دست به گریبانند. آلودگی دریاها ، رودخانه‌ها ، دریاچه‌ها و اقیانوسها و جنگلهای نیز نیز موضوع بحث جدی می‌باشند.

آلودگی محیط زیست و لایه ازن

یکی از مسائلی که در سالهای اخیر باعث نگرانی دانشمندان شده ، مسئله تهی شدن لایه ازن و ایجاد حفره در این لایه در قطب جنوب است. لایه اوزون در فاصله 16 تا 48 کیلومتری از سطح زمین قرار گرفته و کره زمین را در برابر تابش فرابنفش نور خورشید محافظت می‌کند. هر گاه از مقدار لایه ازن ، 10 درصد کم شود، مقدار تابشی که به سطح زمین می‌رسد تا 20 درصد افزایش می‌یابد. تابش فرابنفش موجب بروز سرطان پوست در انسان می‌شود و به گیاهان صدمه می‌زند. مولکولهای کلروفلوئورکربنها (CFCها) در از بین بردن لایه ازن موثرند. از این ترکیبات بطور گسترده در دستگاههای سرد کننده و در افشانه‌ها (اسپری‌ها) استفاده می‌شود.

این مولکولها به علت پایداری آنها به استراتوسفر راه می‌یابند و در آنجا بر اثر تابش خورشید پیوند C-Cl شکسته می‌شود. اتم کلر حاصل به مولکول ازن حمله می‌کند و مولکول CLO را می‌دهد. این مولکول بنوبه خود با اکسیژن ترکیب شده ، مولکول O₂ و اتم Cl آزاد می‌شود که مجددا در چرخه تخریب اوزون شرکت می‌کند. از این روست، در عهدنامه سال 1978 مونترال قرار این شده که از مصرف کلروفلوئوروکربنها به تدریج کاسته شود و مواد دیگری به عنوان جانشین برای آنها یافت شود و یافتن چنین ترکیباتی بطور مسلم کار شیمیدانان است.

آلودگی هوا و مه دود فتوشیمیایی

بسیاری از مناطق شهری با پدیده آلودگی هوا روبه‌رو هستند که در جریان آن ، سطوح نسبتا بالایی از ازن در سطح زمین که جزء نامطلوبی از هوا در ارتفاعات کم است، در نتجه واکنش نور القایی آلاینده‌ها تولید می‌شود. این پدیده را مه دود نور شیمیایی می‌نامند و گاهی از آن به عنوان "لایه ازن در مکانی نادرست" از نظر تشابه آن با مسئله تهی شدن ازن استراسفر یاد می‌کنند. فرآیند تشکیل مه دود در واقع شامل صدها واکنش مختلف است که دهها ماده شیمیایی را دربرمی‌گیرد و بطور همزمان رخ می‌دهند. در واقع ، هوای شهرها را به "واکنشگاههای شیمیایی عظیم" تشبیه کرده‌اند.

پدیده مه دود شیمیایی ، نخستین بار در دهه 1940 در لوس آنجلس مشاهده شد و از آن زمان ، عموما به این شهر بستگی داده شده است. اما در دهه‌های اخیر با کنترل آلودگی هوا مسئله مه دود در شهر لوس آنجلس بطور نسبی تخفیف پیدا کرده است. از نظر کمی ، اکثر کشورها و همچنین سازمان جهانی بهداشت (WHO) ، حدی را برای حداکثر غلظت مجاز اوزون در هوا در نظر گرفته‌اند که در حدود 100ppb (میانگین غلظتها در طول زمان یک ساعت) است. اوزون در هوای پاکیزه تنها به چند در صد این مقدار می‌رسد. واکنش دهنده‌های اصلی اولیه در یک پدیده مه دود نور شیمیایی ، اسید نیتریک ، NO و هیدروکربنهای سوخته نشده هستند که از موتورهای احتراقی درون سوز به عنوان آلاینده در هوا منتشر می‌شوند. جزء مهم دیگر در تشکیل مه دود ، نور خورشید است.

باران اسیدی

یکی از جدی‌ترین مشکلات زیست محیطی که امروزه بسیاری از مناطق دنیا با آن روبه‌رو هستند، باران اسیدی است. این واژه انواع پدیده‌ها ، از جمله مه اسیدی و برف اسیدی که تمام آنها با نزول مقدار قابل ملاحظه اسید از آسمان مطابقت دارد را می‌پوشاند. باران اسیدی دارای انواع نتایج زیان‌بار بوم شناختی است وجود اسید در هوا نیز احتمالا بر روی سلامتی انسان اثر دارد. پدیده باران اسیدی در سالهای آخر دهه 1800 در بریتانیا کشف شد، اما پس از آن تا دهه 1960 به دست فراموشی سپرده شد. باران اسیدی به نزولات جوی که قدرت اسیدی آن بطور قابل توجهی بیش از باران طبیعی (یعنی آلوده نشده)، که خود به علت حل شدن دی‌اکسید کربن هوا در آن و تشکیل اسید کربونیک بطور ملایم اسیدی است، باشد، اطلاق می‌شود.

(CO₂ (g) + H₂O (aq) ↔ H₂CO₃(aq

از تفکیک جزئی H₂CO₃ پروتون آزاد می‌شود و PH سیستم را کم می‌کند.از اینرو PH باران طبیعی که آلوده نشده، از این منبع بخصوص حدود 5.6 است. تنها بارانی که قدرت اسیدی آن به مقدار قابل ملاحظه‌ای بیشتر از این باشد، یعنی PH آن کمتر از 5 باشد، باران اسیدی تلقی می‌شود. دو اسید عمده در باران اسیدی ، HNO₃ و H₂SO₄ است. بطور کلی ، محل نزول باران اسیدی در مسیر باد دورتر از منبع آلاینده‌های نوع اول ، یعنی SO₂ و نیتروژن اکسیدها است. باران اسیدی به هنگام حمل توده هوایی که آلاینده‌های نوع اول را دربردارند، بوجود می‌آیند. از اینرو باران اسیدی یک مشکل آلودگی است که به علت حمل دور برد آلاینده‌های هوا ، حدود و مرز جغرافیایی نمی‌شناسد.

مواد شیمیایی آلی سمی

واژه مواد شیمیایی سنتزی از طرف رسانه‌های گروهی برای توصیف اجسامی بکار می‌رود که عموما در طبیعت یافت نمی‌شوند. ولی توسط شیمیدانان از اجسام ساده‌تر سنتز شده‌اند. اکثریت مواد شیمیایی سنتزی که مصرف تجارتی دارند، ترکیبات آلی هستند و برای بیشتر آنها از نفت به عنوان منبع اولیه کربن در این ترکیبها استفاده شده است. کربن با کلر ترکیبهای زیادی را تشکیل می‌دهد که به علت سمی بودن آنها برای بعضی گیاهان و حشرات ، بسیاری از این قبیل ترکیبها کاربرد گسترده‌ای به عنوان آفت کش یافته‌اند. ترکیبات آلی کلردار دیگر بطور گسترده‌ای در صنایع پلاستیک و الکترونیک بکار برده شده‌اند.

شکستن پیوند کربن به کلر بطور مشخص دشوار است و حضور کلر همچنین واکنش پذیری سایر پیوندها را در مولکولهای آلی کم می‌کند. همین خاصیت به این معنی است که با وارد شدن ترکیبهای آلی کلردار به محیط زیست ، تخریب آنها به کندی صورت می‌گیرد و بیشتر تمایل به جمع شدن دارند و به این علت به معضل بزرگ محیط زیست محیطی تبدیل شده‌اند. اجسام آلی سمی که بطور عمده مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از: انواع آفت کشها ، حشره کشهای سنتی ، حشره کشهای آلی کلردار ، ددت ، توکسافنها ، کاربامات ، حشره کشهای آلی فسفات‌دار ، علف کشها و ... .

آلودگی آبها

آب ، تصفیه آن و جلوگیری از آلودگی و به هدر رفتن آن از مسائل بسیار مهم زمان ما به حساب می‌آید. آلودگی آبها ، معضل بزرگ زیست محیطی محسوب می‌شود که به علت پیشرفت صنایع و تکنولوژی ، هر روزه با پیشرفت روز افزون آن مواجهیم.

فلزهای سنگین و شیمی خاک

بسیاری از فلزهای سنگین برای انسان سمی هستند و چهار فلز جیوه (Hg) ، سرب (pb) ، کادمیم (Cd) و آرسنیک (As) فلزهایی هستند که بعلت کاربرد گسترده ، سمیت و توزیع وسیع آنها بیشترین خطر را از نظر زیست محیطی دارند. البته هیچ یک از این عنصرها هنوز به آن اندازه در محیط زیست پخش نشده که یک خطر گسترده بشمار آید. به هر حال ، هر یک از آنها در بعضی از محلات در سالهای اخیر در سطوحی سمی یافت می‌شود. این فلزها بطور عمده از مکانی به مکان دیگر از طریق هوا منتقل می‌شوند و این انتقال معمولا به صورت گونه‌هایی که روی ماده ذره ‌مانند معلق ، جذب سطحی شده یا در آن جذب شده است، صورت می‌گیرد.

تولید انرژی و آثار محیطی آن

بسیاری از مسائل زیست محیطی ، نتیجه غیر مستقیم تولید و مصرف انرژی ، بویژه زغال سنگ و بنزین است. ذخایر زغال سنگ در دنیا از مجموع نفت ، گاز طبیعی و اورانیوم خیلی بیشتر است. از اینرو مصرف زغال سنگ برای تولید انرژی صنعتی نه تنها ادامه خواهد یافت، بلکه احتمالا به مقدار زیادی بویژه در کشورهای در حال توسعه مانند چین و هندوستان که ذخایر زیادی از این ماده دارند، افزایش می‌یابد. از سوزاندن زغال سنگ مقدار زیادی SO₂ و CO₂ که آلاینده هستند تولید می‌شود. بحث انرژی هسته‌ای و سایر منابع انرژی نیز جای خود دارد.

دسته بندی الاینده های هوا

مقدمه کلی

منظور از آلودگی ورود عناصر و ترکیبات تازه به محیط و یا تغییر نسبت عناصر و ترکیباتی است که در ساختار طبیعی محیط شرکت دارند. مثلا سرب در ترکیب طبیعی اتمسفر وجود ندارد، ورود آن در اتمسفر ، نوعی آلودگی است. CO₂ ترکیبی است که با نسبتی مشخص در ترکیب اتمسفر شرکت دارد. افزایش نسبت این ترکیب در جو ، نوعی آلودگی تلقی می‌شود. خطرناکترین آلودگیهای محیط ، ناشی از کاربرد موادی هستند که بشر در طول یک سده گذشته و بویژه در بیست و سی سال اخیر به منظور مبارزه با حشرات ، بیماریهای انگلی گیاهان و همچنین حشرات ناقل بیماریهای حیوانی و انسانی بکار برده است.

همچنین استفاده اسراف آمیز از سوختهای فسیلی ، کاربرد مواد شیمیایی بسیار متنوع در صنعت استخراج و تصفیه فلزات و صنایع دیگر بویژه آزمایشهای اتمی در جو زمین ، عناصر و ترکیبات جدیدی را وارد محیط کرده‌اند که قبلا اکوسیستم طبیعی کره زمین با آنها روبرو نبوده است.

طبقه‌بندی آلاینده‌ها

تمامی آلاینده‌های هوا را می‌توان بر اساس منشاء ترکیب شیمیایی و حالت فیزیکی‌شان طبقه‌بندی نمود. این طبقه‌بندیها برای تنظیم بحث و بررسی در زمینه عوامل آلودگی هوا بکار می‌روند. آلاینده‌ها بسته به منشاءشان به دو گروه اولیه و ثانوی تقسیم می‌شوند. آلاینده‌های اولیه از قبیل دی‌اکسید سولفورها (SO₂ ) ، اکسیدهای نیتروژن ( NO₂ ) و هیدروکربنها (HC) ، آن دسته از آلاینده‌ها هستند که مستقیما وارد اتمسفر شده‌اند و به همان شکل آزاد شده نیز در اتمسفر یافت می‌شوند. آلاینده‌های ثانوی نظیر اوزون (O₃ ) و پراکسی استیل نیترات (PAN) آن دسته از آلاینده‌ها هستند که در اتمسفر توسط یک واکنش فتوشیمیایی در اثر هیدرولیز و یا اکسیداسیون تشکیل می‌شوند.

ترکیب شیمیایی آلاینده‌ها

آلاینده‌ها اعم از گروه اولیه و ثانوی می‌توانند بسته به ترکیب شیمیایی‌شان به دو گروه آلی یا معدنی تقسیم شوند. ترکیبات آلی حاوی کربن و هیدروژن و بسیاری از آنها دارای عناصری مانند اکسیژن ، نیتروژن ، گوگرد و فسفر می‌باشند. هیدروکربنها ، ترکیبات آلی هستند که تنها دارای کربن و هیدروژن‌اند. آلدئیدها و کتونها دارای اکسیژن ، کربن و هیدروژن هستند. سایر ترکیبات آلی مهم در مورد آلودگی هوا عبارتند از: کربوکسیلیک اسیدها ، الکلها ، اترها و استرها و آمین‌ها و ترکیبات آلی گوگردار. مواد معدنی یافت‌شونده در هوای غیر آلوده عبارتند از کربن ، منوکسید (CO) ، دی‌اکسید کربن (CO₂)، کربناتها ، اکسیدهای سولفور ، اکسیدهای نیتروژن ، اوزون ، هیدروژن فلوراید و هیدروژن کلراید.

طبقه‌بندی آلاینده‌ها بر حسب حالت ماده

ذرات آلاینده‌ها

عبارتند از جامدات و مایعاتی که شامل غبار ، دودهای غلیظ ، دود ، خاکستر ، غبار مه آلود و اسپری هستند. تحت شرایط مناسب ذرات آلاینده‌ها از اتمسفر جدا و ته‌نشین می‌شوند.

آلاینده‌های گازی

آلاینده‌های گازی که سیالهای بی‌شکل‌اند، کاملا فضای آزاد شده در آن را اشغال می‌کنند و بسیار شبیه به هوا عمل نموده ، از اتمسفر جدا نمی‌شوند. در میان آلاینده‌های معروف گازی از اکسیدهای کربن ، اکسیدهای سولفور ، اکسیدهای نیتروژن ، هیدروکربنها و اکسید کننده‌ها می‌توان نام برد.

طبقه‌بندی ذرات

1. خواص فیزیکی که عبارتند از اندازه ، شکل ، ته‌نشین شدن و کیفیت نوری
   
   
2. خواص شیمیایی که عبارتند از ترکیبات آلی و معدنی
   
   
3. خواص بیولوژیکی به صورت باکتریها ، ویروسها ، هاگها و غیره

نحوه تشکیل ذرات

ذرات را می‌توان بر حسب نحوه تشکیل به صورت غبار ، دود ، دود غلیظ ، دود حاصل از خاکستر ، غبار مه آلود یا اسپری طبقه‌بندی نمود.

غبار

غبار عبارتست از ذرات کوچک جامد بوجود آمده از خرد شدن جرمهای بزرگتر در حین فرآیندهایی نظیر خرد کردن ، آسیاب کردن یا انفجار که ممکن است بطور مستقیم و یا غیر مستقیم در اثر بکار گیری موادی از قبیل زغال سنگ ، سیمان یا دانه‌ها وارد اتمسفر شوند.

دود

دود از ذرات ریز جامد از احتراق ناقص ذرات آلی نظیر زغال سنگ ، چوب یا تنباکو که عمدتا از کربن و سایر مواد قابل احتراق تشکیل یافته‌اند، تشکیل می‌شود.

دود غلیظ

دود غلیظ از ذرات جامد ریز از مایع شدن بخارات مواد جامد تشکیل می‌شود. دود غلیظ ممکن است در اثر تصعید ، تقطیر ، تکلیس شدن یا فرآیندهای ذوب فلزات بوجود آید.

دود ناشی از خاکستر

دود ناشی از خاکستر از ذرات غیر قابل احتراق ریزی که در گازهای حاصل از احتراق زغال سنگ بوجود می‌آید تشکیل یافته است.

غبار مه آلود

غبار مه آلود از ذرات مایع یا قطرات تشکیل شده در اثر مایع شدن بخار ، پراکندگی یک مایع یا انجام یک واکنش شیمیایی بوجود می‌آید.

• ذرات آلی موجود در اتمسفر: فنلها ، اسیدهای آلی و الکلها
  
  
• معروفترین ذرات معدنی موجود در اتمسفر: نیتراتها ، سولفاتها و فلزات آهن ، سرب ، منگنز ، روی و وانادیم

منابع تولید ذرات

ذرات ممکن است گرد گیاهان ، هاگها ، باکتریها ، ویروسها ، تک یاخته‌ایها ، قارچها و بقایای زنگ زدگی و غبار ناشی از فعالیتهای آتشفشانی و یا مواد مضر به سلامت انسانها (دود ناشی از خاکستر ، دود ، دوده‌ها ، اکسیدهای فلزی و نمکها ، فلزات روغنی یا قیری ، قطرات اسیدی ، سیلیکاتها و سایر غبارهای معدنی و دودهای غلیظ فلزی) باشند.

استانداردها و کنترل ذرات

اگر چه کنترل ذرات در محل تولید آنها یا به کمک رقیق سازی انجام پذیر است، اما این اصل که رقیق کردن راه حل مشکل آلودگی است، دارای کاربرد نیست و نمی‌توان از آن به عنوان یک روش کنترل کننده مفید نام برد. تنها روش قابل قبول کنترل در محل تولید کننده آلودگی و متکی به اصول ته‌نشین سازی ، سانتریفوژ ، فشرده نمودن ، فیلتراسیون بارهای الکتریکی می‌باشند.

کنترل الودگی هوا

مقدمه

اتمسفر مانند نهر یا رودخانه دارای فرآیندهای طبیعی است که در تمیز کردن آن نقش دارند. بدون چنین فرآیندهایی تروپوسفر سریعا به محیطی نامناسب برای زیست بشر تبدیل خواهد شد. پراکندگی ، ته‌نشینی گرانشی ، لخته سازی ، جذب (همراه با شستشو و واشویی) ، شستشو توسط باران و جذب سطحی از جمله مهمترین مکانیسمهای طبیعی آلاینده‌ها در اتمسفر به شمار می‌روند.

فرآیندهای پاکسازی اتمسفر

پراکندگی

پراکندگی آلاینده‌ها توسط جریانهای باد ، غلظت آلاینده‌ها را در هر جایی کاهش می‌دهد.

ته‌نشینی گرانشی

یکی از مهترین مکانیسمهای طبیعی در جداسازی ذرات از اتمسفر بویژه ذراتی که بزرگتر از 20µm هستند شمرده می‌شوند.

لخته سازی

ته‌نشینی گرانشی در چندین فرآیند دیگر پاکسازی طبیعی اتمسفر نیز نقش مهمی دارد به عنوان مثال ذرات کوچکتر از 0.1µm به کمک لخته‌سازی قابل ته‌نشین‌ هستند. در این پدیده ذرات بزرگتر بصورت گیرنده‌های ذرات کوچکتر عمل می‌کنند. دو ذره با یکدیگر برخورد و اتصال پیدا کرده تشکیل یک واحد می‌دهند. این فرآیند تا تشکیل یک ذره لخته‌ای کوچک ادامه می‌یابد، تا آنجا که این لخته برای ته‌نشین شدن به اندازه کافی بزرگ و سنگین شود.

جذب ذرات

در فرآیند طبیعی جذب ذرات یا آلاینده‌های گازی در باران یا مه تجمع حاصل کرده همراه رطوبت ته‌نشین می‌شوند، این پدیده که به نام شستشو نامیده می‌شود در قسمت پایینتر از سطح ابرها رخ می‌دهد پتانسیل لازم برای شستشوی ذرات و گازها بستگی به تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که برای ذرات دارای قطر کوچکتر از 1µm فرآیند شستشو موثر نخواهد بود.

گازها ممکن است بدون تغییر شیمیایی حل شوند و یا اتصال دارد در برخی مواقع با آب باران وارد واکنش شیمیایی شوند مانند گاز SO₂ که به سهولت در باران حل می‌شود و همراه با قطرات باران پایین می‌آید با این وجود SO₂ ممکن است با آب باران واکنش نشان داده ایجاد غبارهای H₂SO₃ (اسید سولفورو) یا H₂SO₄ (اسید سولفوریک) نماید که به نام بارانهای اسیدی شهرت دارند و بالقوه نسبت به SO₂ اولیه دارای اثرات زیانبار بیشتری هستند.

شستشو در اثر بارش

در این حالت شستشو در سطح پایینتر از ابرها اتفاق می‌افتد و هنگامی که قطرات سقوط کننده باران آلاینده‌ها را جذب می‌کنند در داخل ابرها پدیده شستشو صورت می‌گیرد. بدین ترتیب که ذرات کوچکتر از ابعاد میکرون بصورت هسته‌های میعان که در اطراف آنها قطرات آب تشکیل می‌شوند، عمل می‌کنند. این پدیده در نواحی شهری موجب افزایش بارندگی و تشکیل مه می‌شود.

جذب سطحی

عمدتا در لایه اصطکاکی اتمسفر یعنی در نزدیکترین لایه به سطح زمین انجام می‌گیرد. در این پدیده آلاینده‌های گازی ، مایع یا جامد جذب یک سطح شده پس از غلیظ شدن در همان سطح باقی می‌مانند. سطوح طبیعی از قبیل خاکها ، صخره‌ها ، برگها و علفها قادر به جذب و نگهداری آلاینده‌ها هستند. ذرات ممکن است با سطوح جذب توسط ته‌نشینی گرانشی یا اثر اینرسی که در طی آن ذرات آلاینده‌های گازی در اثر جریانهای باد به سطوح منتقل می‌شوند تماس یابند. اثر اینرسی برای ذراتی در دامنه ابعادی بین 10 تا 15µm سطوح کوچک به تعدد مانند علفها و برگهای درختان نسبت به سطوح بزرگتر به منظور جداسازی ذرات بیشتر است.

دستیابی به کنترل آلاینده‌ها

برای دستیابی به کنترل آلاینده‌های گازی و ذرات دامنه‌ای گسترده ، دو راه وجود دارد:

1. کاهش غلظت آلاینده در اتمسفر
2. کنترل آلاینده‌ها در منبع تولید آنها

رقیق سازی

رقیق ساختن در اتمسفر با استفاده از دودکشهای بلند امکانپذیر است. دودکشهای بلند می‌توانند در لایه وارونگی نفوذ کرده ، آلاینده‌ها را به گونه‌ای پراکنده سازند که غلظت آلاینده‌ها در سطح زمین تا مقدار زیادی کاهش یابد. رقیق سازی در بهترین حالت خود عبارتست از یک وسیله کوتاه مدت به منظور کنترل آلودگی و در بدترین حالت خود وسیله‌ای است برای انتقال آثار ناخواسته آلاینده‌ها به مناطق دور دست.

کنترل در منبع مولد آلاینده‌ها

به منظور کنترل آلودگی هوا در دامنه‌های بسیار وسیع تا نقاط دوردست ، کنترل این مواد در منبع تولیدشان مطلوبتر و موثرتر از رقیق سازی است. در وهله اول چنین به نظر می‌رسد که اولین و موثرترین روش جلوگیری از تولید آلاینده‌ها باشد در مورد آلاینده‌های تولید شده در اثر فرآیندهای احتراقی ، جایگزین کردن یک منبع انرژی می‌تواند از تولید آلاینده‌ها جلوگیری کند. روشهای باقیمانده برای کنترل آلاینده‌ها در منبع می‌تواند موجب کاهش انتشار آلاینده‌ها شود، اما نمی‌تواند سبب حذف کامل موجود به عنوان مثال اتومبیلی که دارای یک فیلتر کثیف هوا ، به یک سیستم نامناسب برای تهویه موتور ، عملکرد نادرست تنظیم دور موتور و ... نسبت به اتومبیلی که با بهترین بازده کار می‌کند، آلاینده‌های بیشتری را از خود منتشر می‌سازد.

تغییر فرآیند مورد استفاده همچنان روش دیگر برای کنترل انتشار آلاینده‌ها در منبع تولیدشان بکار می‌رود. به عنوان مثال جایگزین کردن کوره‌های باز با کوره‌های اکسیژنی کنترل شده یا کوره‌های الکتریکی و یکی دیگر از روشهایی که در کنترل آلاینده‌های هوا در منبع تولید آنها دارای وسیعترین کاربرد است، عبارت است از نصب تجهیزات کنترلی طراحی شده بر طبق برخی از اصول اساسی که توسط آنها مکانیسمهای طبیعی حذف آلایندهها عمل می‌کنند.