نقش تشکل های کارگری درتامین ایمنی وبهداشت محیط کار

ایرج درستی - کارشناس بهداشت حرفه ای

     اصولاً یک تشکل کارگری ترکیبی از کارکنان به منظور مذاکره دسته جمعی درباره مزد و شرایط اشتغال و نیز شرایط ایمنی و بهداشت محیط کار است. هرچند که در بیشتر کشورهای توسعه یافته این تشکل ها گستردگی بسیار بیشتری یافته، اما در کشور ما، جایگاه کمتری داشته و از این فرصت کمتر در تحقق توسعه پایدار استفاده شده است.
     تاریخچه ایجاد تشکل یا اتحادیه کارگری
    تشکل های کارگری در ابتدا در انگلیس و اروپای غربی هنگامی که کارکنان در کارخانه گرد هم آمدند رشد کردند و پیشینه آنها با تاریخ صنعتی شدن پیوند یافت. این تشکل ها در اوایل شکل گیری، در همه جا با جبهه گیری کارفرمایان همراه بود. اما در طول قرن نوزدهم میلادی و پس از وقوف دولت ها و حتی کارفرمایان نسبت به نقش مثبت این تشکل ها در توسعه فرهنگ کار و نظم دهی به مجامع کارگری، به عنوان یک بخش مهم از ساختار صنعتی، جایگاه خود را مشخص ساخت و به رسمیت شناخته شد.
     تشکل ها به عنوان اتحادیه های شغلی یا حتی اتحادیه های محلی برای هر شغل شکل گرفت و سازمان دادن کارگران غیرماهر در اتحادیه های عمومی، پس از آن مطرح شد. سازماندهی اتحادیه ای در کشاورزی و نیز در میان کارکنان -غیر یدی- کندتر و با مشکلات بیشتری همراه بود. در طول قرن نوزدهم، تفکر اتحادیه ای بزرگ جهانی یا اتحادیه ای دربرگیرنده همه حرف در یک صنعت در رقابت با مفهوم اتحادیه شغلی برخاست و در همان زمان به درجات مختلف، به موفقیت در کشورهای زیادی دست یافت. شرایط کنونی نشان دهنده تمایل به سمت ایجاد فدراسیون های بزرگ و ناپدیدن شدن اتحادیه های شغلی کوچک است. در بعضی از کشورها تفکر ایجاد اتحادیه ها را می توان به وابستگی سیاسی، مذهبی و شغلی تقسیم کرد.
     در انگلیس، گام مهم در جهت استحکام قدرت اتحادیه های کارگری، تشکیل کنگره اتحادیه های کارگری در سال 1868 بود که شورای عمومی آن، هرچند فاقد قدرت اجرایی در اتحادیه عضو بود، اما نقش مهمی در هدایت خط مشی، هماهنگ سازی و تعدیل تفاوت های پرداخت مزد و مزایای شغلی در محیط های کار مشابه را داشت. اعضای اصلی این کنگره در هدایت مذاکرات دسته جمعی تصمیم گیری های مهم در تدوین و اصلاح قوانین و اتخاذ تدابیر کارسازی در افزودن سرعت توسعه اقتصادی مشارکت داده شده و در مجامع کلان به طور رسمی مورد استقبال دولت قرار می گرفتند. در کشورهای دیگر، فدراسیون های ملی اتحادیه ها وجود دارند که امور مشابهی را انجام می دهند. شرایط و مشخصات ملی هر کشور باعث ایجاد تفاوت های گسترده ای در سازماندهی، موقعیت و قدرت اتحادیه در کشورهای مختلف می شود. در برخی کشورها اتحادیه ها هنوز به سختی تحمل می شوند و در برخی دیگر، در ساختار دولت ادغام شده اند، در بسیاری کشورها از استقلال مشخصی به عنوان یک بخش پرقدرت و برجسته چارچوب اجتماعی و سیاسی با حقوق و تکالیف مخصوص به خود برخوردارند. در قرن بیستم اندیشه اتحادگرایی به صورت گسترده ای در کشورهای در حال توسعه انتشار یافت و در پایان قرن، در بسیاری از این کشورها به صورت رسمی مورد پذیرش قرار گرفت و در گردونه توسعه به عنوان حلقه ای مؤ ثر در ایجاد توسعه پایدار نقش فزاینده ای یافت. این پدیده در قرن جدید نیز در حال گسترش است.
     اتحادیه گرایی از مرزهای ملی به سطح بین المللی گسترش یافته است. در حال حاضر سه سازمان بزرگ یا اعضای وابسته زیادی وجود دارند. فدراسیون جهانی اتحادیه های کارگری، کنفدراسیون بین المللی اتحادیه های آزاد کارگری و کنفدراسیون جهانی کار، همچنین فدراسیون های بین المللی اتحادیه های کارگری نیز وجود دارند. مانند کارگران حمل ونقل، کارگران کفش و چرم و...
     اتحادیه ها و پایه گذاری ILO) )
    سازمان بین المللی کار(ILO) از زمان شروع به کار خود، اهمیت اتحادیه های کارگری را در ساختار سه جانبه اش پذیرفته است. این امر به دلیل رشد مداوم کنفدراسیون ها در بین کارفرمایان در کنار رشد اتحادیه گرایی بسیار آسانتر شده است.
     اتحادیه ها نقش مهمی در ترویج بهداشت و ایمنی محیط کار اعضایشان ایفا می کنند. در روزهای آغازین انقلاب صنعتی، تلاش اتحادیه ها معطوف به کاهش ساعات کار به ویژه برای کودکان و زنان شد که نتیجه آن رساندن ساعات کار این دو گروه آسیب پذیر به سطح معقول بود.
     اقدامات اساسی دیگر اتحادیه ها در چهارچوب بهداشت و ایمنی در محیط های کاری بوده است. فشار اقتصادی و نیز زیان های معنوی ناشی از بروز حوادث در محیط کار و بیماری های شغلی ایجاد شده در بین کارگران، توجه اتحادیه ها را به وارد کردن این مقوله به حوزه فعالیت خود معطوف کرد. در ابتدا نقش اتحادیه ها، بیشتر تامین غرامت ها یا آسیب های قانونی اعضای خسارت دیده یا بیماران شغلی عضو اتحادیه بود. اما مرزهای فعالیت مثبت آنها با گذشت زمان توسعه یافت. اتحادیه ها به دنبال تامین حمایت های کافی و مناسب از طریق توافق با کارفرمایان بوده و درعین حال از دولت ها خواستار وضع مقررات مربوط به بهداشت و ایمنی هستند. در این راستا با ایجاد یک ساختار ظریف و پیچیده با واحدهای بازرسی دولتی در زمینه ارزیابی شرایط بهداشتی و ایمنی محیط های کار، همکاری سازنده دارند. این همکاری در یک فعالیت کوتاه مدت دربردارنده نتایج مادی چشمگیری برای کارفرمایان و سازمانهای بیمه گر اجتماعی است و در بعد معنوی نیز موجبات توسعه پایدار و صنعتی شدن با کمترین عوارض اجتماعی در خانواده های کارگران می شود.
     افزایش بهره وری، کاهش روزهای از دست رفته، کاهش غیبت های ناشی از بیماری شغلی، افزایش رضایت شغلی، به حداقل رساندن خسارت های مالی قابل پرداخت به وسیله کارفرما و سازمان بیمه گر، کاهش بار مالی سیستم های درمانی دولتی و ایجادثبات در تشکل خانواده به دلیل حفظ جان نان آور خانوار، افزایش طول مدت اشتغال بیمه شدگان که منجر به کاهش هزینه پرداخت مستمری ازکارافتادگی و بازنشستگی پیش از موعد برای سازمان بیمه گر می شود و... از اثرات مثبت و زود انجام مشارکت اتحادیه های کارگری در پیاده کردن قوانین و مقررات حفاظتی و بهداشتی در محیط های کارگری است. آنچه که به عنوان بخشی از چالش قابل طرح در رعایت ضوابط بهداشت و ایمنی در صنایع مطرح است، عدم استقبال کارگران در اجرای ضوابط بهداشتی و ایمنی و عدم رعایت نکات لازم در حفظ سلامتی خود و دیگران در محیط کار است.
     مداخله تشکل کارگری به عنوان ارگان مدافع و هم سنخ می تواند در اصلاح رفتار کارگران نقشی کلیدی ایفا کند و نقاط خطر و مشاغل دارای عوارض ناگوار برای سلامتی را به سیستم های بازرسی گوشزد کرده فعالیت آنان را سمت وسوی بهتری بدهد.
     هر اتحادیه کارگری نه تنها با مدیریت های مؤ سسات صنعتی درمورد حمایت از نیروی کار و اجرای مقررات ایمنی و بهداشت مبادرت به انعقاد پیمان های دسته جمعی می کند بلکه بر انجام آنها نیز نظارت دارد. هر اتحادیه کارگری یک کمیسیون ایمنی و بهداشت را تعیین می کند و این کمیسیون به نوبه خود بازرسان فنی تعیین می کند که از مهندسان ماهر و کارآزموده هستند.
     این مهندسان با سازمان های دولتی که مسئول بازرسی در زمینه بهداشت و ایمنی محیط های کار هستند درارتباط هستند و اطلاع کافی از وضعیت خطرات موجود در هر صنعت را دارند. برای نمونه، در آمریکا، انگلیس و روسیه موافقتنامه هایی بین اتحادیه ها و کارفرمایان در هر گروه صنعتی (صنایع خودروسازی، صنایع فولادسازی، صنایع ریخته گری، صنایع نساجی و...) تنظیم شده و به امضا رسیده است که در نهایت، با تا یید کنگره به دولت ابلاغ می شود تا نظارت سیستم های بازرسی بر اجرای این آیین نامه صورت گیرد. این گونه موافقتنامه ها تضمین کننده همکاری برای پیشگیری از حوادث و بیماری های شغلی، تدارک تجهیزات حفاظتی و تا سیس کمیته های حفاظت و بهداشت کار است. برخی اتحادیه های بزرگ نیز مستقلاً دارای تشکیلات پزشکی و ایمنی با کادر پزشکان طب کار و مهندسان ایمنی و بهداشت صنعتی به صورت تمام وقت هستند و به ایفای نقش فعال در دفاع از سلامت اعضای اتحادیه می پردازند و درصورت آسیب، پیگیری قانونی جبران خسارات وارد آمده به اعضای اتحادیه را برعهده می گیرند.
     در بسیاری از کشورهای صنعتی غرب، اتحادیه به جای اصرار در پرداخت پاداش یا کوتاه کردن زمان اشتغال کارگران در مشاغل سخت و زیان آور، پیگیری بازنشستگی پیش از موعد برای اعضا از سال 1968 مبادرت به برنامه ریزی برای کاهش خطرات عوامل زیان آور محیط کار در کارگاه ها و کارخانه ها کرده و بر این باورند که زیان های وارده ناشی از عوارض محیط کار عموماً غیرقابل جبران است. از طرفی صرف هزینه ناشی از این غرامت ها و کوتاه کردن مدت اشتغال کارگران زیانی ملی برای کشور خواهد بود. برنامه های آموزشی که از طریق اتحادیه و بودجه صنایع در زمینه ایمنی و بهداشت کار به صورت دوره ای برگزار شده و مدیران صنایع سرپرستان و نماینده کارگران در آن شرکت می کنند، نقشی مؤ ثر در اجرای ضوابط بهداشتی و ایمنی در محیط های کار داشته است. براین اساس نیز مقاوله نامه شماره 155 بهداشت و ایمنی کار در ILO تنظیم شدکه برمبنای آن نمایندگان کارگران موسسه در زمینه بهداشت و ایمنی کار با کارفرما همکاری می کنند. به نمایندگان کارگران مؤ سسه در زمینه پروسه تولید، خطرات مواد شیمیایی مورد مصرف و دیگر موارد اطلاعات کافی داده شده است و درمورد راه های عملی اتخاذ شده در رفع این خطرات با آنان مشورت می شود. مشروط بر آنکه از افشای اسرار بازرگانی و اطلاعات مربوط به پروسه تولید خودداری کنند. به کارگران و نماینده آنان آموزش های لازم درمورد بهداشت و ایمنی کار داده می شود -کارگران، نمایندگان کارگران و سازمان هایی که در مؤ سسه به عنوان نمایندگان کارگران محسوب می شوند قادرند در تمام جنبه های مربوط به بهداشت و ایمنی محیط کارشان به تحقیق بپردازند و حتی درصورت لزوم، از مشاوران فنی خارج از مؤ سسه برای همفکری دعوت کنند.
     قانون کشور ما نیز در مقایسه با موارد فوق، راهکار اجرایی را طراحی و درماده 93 از فصل چهارم قانون کار به طور صریح به آن اشاره کرده است برطبق این ماده، کمیته های حفاظت و بهداشت کار در کارگاه هایی که سیستم بازرسی (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی) ضروری تشخیص دهند تشکیل شده است. براساس قانون مذکور، حضور متخصص در زمینه حفاظت و بهداشت کار در آن کمیته ضروری است.
     طبق توصیه نامه شماره 164 سازمان ILO نحوه تشکیل کمیته مذکور مشخص شده و در آن، تعداد و شرایط نمایندگان ایمنی و بهداشت مؤ سسه بین المللی کار با تعداد نمایندگان کارفرما مساوی و همتراز پیش بینی شده است طبق توصیه نامه 164 سازمان بین المللی کار، وجود شرایط زیر برای نمایندگان بهداشت و ایمنی مؤ سسه ضروری و لازم الاجراست. براین اساس نماینده مذکور باید:
    1- دارای اطلاعات علمی کافی و مناسب در زمینه بهداشت و ایمنی باشد.
    2- مجاز به دخالت در تصمیم گیری مربوط به مسائل بهداشتی و ایمنی مؤ سسه باشد.
    3- اجازه بازدید از تمام قسمت های مؤ سسه را دارا بوده و نیز حین انجام فعالیت بازرسی اجازه ارایه آموزش های لازم درمورد ایجاد رفتار ایمن در کارکنان را دارا باشد.
    4- هنگام ایجاد طرح های بهداشتی و کنترلی مورد مشورت کارفرما قرار گیرد.
    5- در بدو ایجاد تغییر در روند تولید و پروسه طرف مشورت کارفرما قرار گیرد.
    6- به سبب فعالیت های مستمر در امر حفاظت و بهداشت کارکنان از اخراج و دیگر مخاطراتی که به دلیل نوع شغلش مورد تهدید قرار خواهد گرفت در امان باشد.
    7- فرصت کافی برای شرکت در بازآموزی های تخصصی مربوط به شغلش را در اختیار داشته باشد.
    8- برای مشاوره در زمینه مشکلات خاص بهداشتی و ایمنی مؤ سسه اجازه مراجعه به متخصصان را برای مشورت دارا باشد.
    9- برای تماس با بازرسان ایمنی و بهداشت مستقر در ادارات دولتی آزادی عمل داشته باشد.

    10- مجاز به دخالت در مذاکرات و تصمیم گیری های مربوط به مسائل بهداشتی و ایمنی مؤ سسه باشد.

منبع : هفته نامه اتیه