معیارهای کیفیت آب

درخواست برای آب با کیفیت بالا از دوران باستان وجود داشته و در دنیای کنونی این درخواست، به تنظیم استانداردهای ویژه برای سنجش درباره کیفیت آب منجر شده است. نشان‌گرهای کیفیت آب آشامیدنی را می‌توان بدین شرح طبقه‌بندی کرد: ۱. کیفیت فیزیکی: مصرف‌کننده عادی، کیفیت آب را برحسب ویژگی‌های فیزیکی آن می‌سنجند که عبارت‌اند از: الف ـ کدورت، از نظر زیباشناسی، آب آشامیدنی نباید کدورت داشته باشد. کدورت آب با انواع گوناگون کدورت‌سنج، اندازه‌گیری می‌شود. اسباب استاندارد برای اندازه‌گیری کدورت آب، کدورت‌سنج جاکسن ـ کندل (Turbidimeter Jackson Candle) نام دارد و حد مجاز کدورت آب کمتر از پنج واحد آن است. ب ـ رنگ، آب‌آشامیدنی باید بی‌رنگ باشد و آن‌‌را می‌توان برحسب واحد رنگ‌سنج (Colormeter) سنجید که باید کمتر از پنج واحد آن باشد. ج ـ مزه، آب‌آشامیدنی باید خوشمزه و بدون مزه ناپسند باشد.
۲. کیفیت شیمیائی: الف‌ـ همه آب‌ها حتی آب باران هم کلر دارند: مقدار نمک‌های آب در نزدیکی دریا بیشتر می‌شود. چون مقدار کلر در جاهای مختلف متفاوت است، بیش از هر چیزی لازم است مقدار عادی کلرورهای آب‌های سطحی و زیرزمینی غیرآلوده در هر محل اندازه‌گیری شود. هرگونه افزایشی از طیف عادی، مشکوک به آلوده بودن آب است. مقدار مجاز کلرور آب ۲۰۰ میلی‌گرم در لیتر و بیشترین مقدار مجاز آن ۶۰۰ میلی‌گرم در لیتر است. ب‌ـ سختی آب: این واژه را می‌توان به‌صورت نیروی خراب شدن صابون در آب تعریف کرد. به‌عبارتی اگر مقدار زیادی آب لازم شود تا صابون کف کند، آب را سخت به شمار می‌آورند. سختی آب به‌طور عمده به سبب چهار جزء محلول در آن است. این اجزاء عبارت‌اند از: بی‌کربنات کلسیم، بی‌کربنات منیزیم، سولفات کلسیم و سولفات منیزیم. وجود هر یک از این ترکیب‌ها سبب سختی آب می‌شود. البته مواد دیگری نیز هستند که سبب سختی آب می‌شوند ولی اهمیت کمتری دارند به‌عنوان مثال ترکیبات آهن، منگنز و آلومینیوم هم سبب سختی آب می‌شوند، اما چون مقدار آنها بسیار کم است مرسوم نیست که برای سختی آب به شمار آیند.
آب آشامیدنی باید دارای سختی متوسطی باشد. البته مجموع سختی آب نباید از ۳۰۰ میلی‌گرم در لیتر بیشترباشد. ج‌ـ آمونیاک آزادو نمک‌های آمونیاک: مقدار آمونیاک آب نشانگری عالی از آلودگی آب به فاضلاب است. مواد پروتئینی موجود در مدفوع، تجزیه و تبدیل به ازت می‌شود که خود بر اثر اعمال میکروب‌ها تبدیل به آمونیاک می‌شود. آمونیاک آزاد و املاح آمونیاک در آب آشامیدنی نباید از پنجاه میلی‌گرم در لیتر باشد. دـ آمونیاک مواد سفیده‌ای: این نوع آمونیاک، وسیله اندازه‌گیری موادآلی تجزیه شده به اکسید شونده، است و در آب‌های زیرزمینی نباید دیده شود. آمونیاک مواد سفیده‌ای در آب آشامیدنی نباید از یک‌دهم میلی‌گرم در لیتر بیشتر باشد. ه‌ـ نیتریت‌ها: مقدار نیتریت‌های آب آشامیدنی باید صفر باشد و بودن آنها نشانه آلودگی تازه است، اما در آب، چاه‌های عمیق ممکن است نیتریت‌ها یافته بشوند.
بنابراین آب‌های دارای نیتریت باشد مشکوک به شمار آیند مگر آن‌که از چاه عمیق به‌دست آمده باشند. وـ نیتریت‌ها: نشانه پیشینه آب است و بودن آنها در آب، نشانه آلودگی پیشین است. به شرط آن‌که نیتریت در آب نباشد. مقدار نیترات آب آشامیدنی نباید از یک ‌میلی‌گرم در لیتر بیشتر باشد. زـ مقدار جذب اکسیژن جذب شده آب در ۳۷ درجه سانتی‌گراد و در مدت سه ساعت، نباید از یک میلی‌گرم در لیتر بیشتر باشد. ط ـ اکسیژن حل شده در آب نباید از یک میلی‌گرم در لیتر بیشتر باشد. ظ ـ موادسمی: بودن بعضی موادسمی به مقدار بیش از حدمجاز، می‌تواند دلیلی برای رد کردن آب مصرفی برای استفاده عموم باشد این مواد عبارت‌اند از: آرسنیک، کادمیوم، سیانید، سرب، جیوه و سلنیوم.
شایان ذکر است با آنکه آب می‌تواند از دیدگاه شیمیائی خالص باشد، اما نشانگرهای شیمیائی بی‌ضرر بودن آب را برای مصرف انسان تضمین نمی‌کند و از این‌رو آزمایش‌های میکروب‌شناختی لازم است.
۳. آزمایش‌های میکروب‌شناختی: این آزمایش‌ها بر مبنای شناسائی میکروب‌هائی هستند که نشانه آلودگی آب به مدفوع است. این میکروب‌ها عبارتند از: الف‌ـ iE.Col و گروه کلی‌فرم‌ها ب‌ـ استرپتوکوک‌های مدفوع ج‌ـ کلستریدیوم پر فرجنس: گذشته از اینها، آزمایش‌های راجع به شناسائی تک‌یاخته‌ای انگلی و همچنین کرم‌ها و لارو آنها نیز توصیه می‌شود. (الف)ـ کلی‌فرم‌ها: شامل میکروب‌های هوازی یا بی‌هوازی، بدون هاگ، متحرک، غیرمتحرک یا میله‌ای شکل هستند که می‌توانند لاکتوز را در دمای ۳۵ تا ۳۷ درجه سانتی‌گراد در کمتر از ۴۸ ساعت تخمیر نمایند. کلی‌فرم‌ها هم شامل میکروب‌های مدفوعی و هم غیرمدفوعی هستند.
از دیدگاه کارهای عملی، همه کلی‌فرم‌ها از گروه مدفوعی فرض می‌شوند مگر خلاف آن‌را بتوان ثابت نمود. این میکروب‌ها همیشه به مقدار انبوه در روده انسان هستند.
برآورده می‌شود که در هر یک‌روز یک انسان به‌طور متوسط دویست تا چهارصد میلیارد از این میکروب‌ها را دفع می‌نماید. لذا این میکروب‌ها نباید در آب آشامیدنی باشند و از این‌رو وجود آنها دلیل بر آلودگی آب به مدفوع است. کلی‌فرم‌ها را با روش‌های کشت به آسانی می‌توان شناسائی نمود. (ب)ـ استرپتوکوک‌های مدفوعی: به‌طور منظم در مدفوع هستند ولی تعداد آنها بسیار کمتر از کلی‌فورم است. یافتن استرپتوک‌های مدفوعی به‌عنوان یک شاهد مهم از آلودگی اخیر آب به مدفعوع است. (ج)ـ کلستریدیوم پرفور جنس: این میکروب‌ها هم به‌طور منظم در مدفوع دیده می‌شوند ولی شمار آنها بسیار کمتر از کلی‌فروم‌ها است. بودن این میکروب و نبودن گروه کلی‌فرم در آب، نشانه این است که آلودگی آب به مدفوع در مدت زمانی دور افتاده است.
۴. مواد پرتوزا، آلودگی مصرفی به مواد پرتوزا از نظر کیفیت آب خطر فزاینده‌ای را دربردارد. در کارهای پرتوشناسی، مواد پرتوزا برحسب پیکوکوری در لیتر (PC/L) بیان می‌شوند. سازمان بهداشت جهانی حدود زیر را برای پذیرفتن مواد پرتوزا پیشنهاد نموده است. آلفا اکتیویتی ناخالص: ۳ پیکوکوری در لیتر. بتااکتیویتی ناخالص: ۳۰ پیکوکوری در لیتر.
منبع : سایت افتاب
دکتر امید بندرچی